Przemysł w świetle Encyklopedii albo słownika rozumowany nauk
Przemysł, słowo to ma dwojakie znaczenie: albo zwykłą pracę rąk, albo wynalazczość umysłu dotyczącą machin przydatnych sztukom i rzemiosłom; słowo przemysł zawiera to jedno, to drugie z tych pojęć, a często je łączy.
Przemysł odnosi się do kultury rolnej, do manufaktur i do rzemiosł; zapładnia wszystko, rozsiewa wszędzie dostatek i życie; jak narody niszczycielskie są złem trwalszym niż one, tak narody przemysłowe są dobrem nie ginącym nawet z nimi.
(…)
Fabrykant zna tylko jedną granicę w zatrudnieniu siły roboczej – konsumpcję; konsumpcja otrzymuje cenę jedynie od pracy. A więc naród, który będzie miał najtańszego robotnika, naród, gdzie kupcy zadowolą się zyskiem najbardziej umiarkowanym, będzie we wszelkich okolicznościach handlował najkorzystniej. Taka jest władza przemysłu, kiedy jednocześnie stoją otworem drogi handlu wewnętrznego i zagranicznego. Wtedy przemysł otwiera dla konsumpcji nowe rynki, wdzierając się nawet na rynki dlań zamknięte.
Przestańcie więc oponować przeciw użyteczności wynalazków przemysłu powiadając, że każda machina, która zmniejsza zatrudnienie o połowę, odejmuje natychmiast połowie robotników zatrudnionych przy danym warsztacie środki do życia; że robotnicy pozbawieni pracy staną się raczej żebrakami utrzymywanymi przez Państwo, niż wyuczą się innego rzemiosła; że konsumpcja ma granice; toteż, jeśli założymy, że zwiększyła się nawet dwukrotnie dzięki sposobom, które tak zachwalamy, zmniejszy się, kiedy zagranica sprokuruje sobie machiny podobne do naszych; że wreszcie nie zostanie wynalazczemu krajowi żadna korzyść z jego wynalazków przemysłu.
Sam charakter podobnych zarzutów świadczy, że oponentom brak zdrowego rozsądku i wykształcenia; zarzuty te przypominają protesty, jakie przewoźnicy na Tamizie kierowali przeciwko budowie mostu Westminsterskiego. Czyż ci przewoźnicy nie znaleźli żadnego zajęcia? A tymczasem rzeczony most wprowadził nowe udogodnienia w życie miasta Londynu. Czy lepiej uprzedzać przemysł innych ludów w stosowaniu machin, czy też czekać, by zmusiły nas do ich zastosowania, żebyśmy mogli konkurować po dawnemu na rynkach świata? Pewniejszy profit wyciągnie zawsze ten naród, który uprzemysłowi się pierwszy; i biorąc wszystko pod uwagę, naród, którego przemysł będzie miał więcej swobód, będzie bardziej uprzemysłowiony.
(…)
Przemysł. W: Encyklopedia albo słownik rozumowany nauk.
Za: Encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł. Wybór artykułów, wyboru dokonał i komentarzami opatrzył Alber Soboul, Warszawa 1957, str. 112-116
A. Zdefiniuj dwa sposoby rozumienia terminu przemysł.
B. Przedstaw stosunek autora do postępu technicznego. Omów jego argumentację.