List Mazepy do pułkownika starodubskiego Iwana Skoropadskiego
Już od wielu lat wroga nam władza moskiewska pragnęła przez zły zamysł wykorzenić nasze ostatnie prawa i wolności. Teraz wprowadza go ona w czyn. Wynika to jasno z zagarniania bez ważnej przyczyny miast małorosyjskich, wypędzania z nich naszych ludzi, doszczętnie zubożałych i zniewolonych, oraz wprowadzania do miast własnych wojsk. Gdyby działo się to w pułku starodubskim, czernihowskim czy nieżyńskim pod fałszywym pozorem koniecznej obrony przed Szwedami! Dlaczego jednak czyni się to z miastami odległymi, do których Szwedzi iść nie zamierzają? Po co, na przykład, posyłać pułki do Połtawy? O zbrodniczych zamiarach cara wiedzieliśmy od naszych przyjaciół. Sami również widzieliśmy ich jawne oznaki. Chciał wziąć w tyrańską niewolę nas wszystkich: hetmana, starszyznę, pułkowników i wojsko całe; nazwę wojska tego wymazać; Kozaków przemienić w dragonów i żołnierzy; naród zniewolić na wieki. Czy nie dlatego Aleksander Mienszykow i książę Dymitr Golicyn śpieszyli ku nam z wojskiem? Czy nie po to usiłowali zwabić nas do swego obozu? W tym czasie bezsilna i słaba armia moskiewska, uciekająca przed niezwyciężonym wojskiem szwedzkim, ratuje się niszczeniem naszych wsi i zajmowaniem naszych miast. Dlatego właśnie my, hetman, za zgodą panów starszyzny generalnej, pułkowników i wojska całego poddaliśmy się zwycięskiej protekcji króla szwedzkiego (...), który nie tylko zachowa nasze wolności i prawa, ale i rozszerzy. Mamy na to nie tylko jego słowo królewskie, lecz również potwierdzenie pisemne.
Za: Władysław A. Serczyk, Połtawa, Warszawa 1982, str. 97-98
A. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej napisz, kim był Iwan Mazepa.
B. Wyjaśnij przyczyny poddania Kozaczyzny pod protekcję króla szwedzkiego, Karola XII.
C. Na podstawie źródła oraz wiedzy pozaźródłowej scharakteryzuj politykę Piotra Wielkiego wobec Kozaków oraz wyjaśnij jej dalekosiężne cele.
D. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej oceń udział Kozaków w wielkiej wojnie północnej.