3. 1. Wojna domowa w Anglii
I. Geneza wojny domowej w Anglii
1. Przemiany gospodarcze
a. rozwój wytwórczości rzemieślniczej, handlu i nowoczesnych form rolnictwa na południu i wschodzie kraju
b. hamulce rozwoju gospodarki rynkowej
– system cechowy w miastach
– system ceł i myt
– funkcjonowanie monopoli królewskich na niektóre dziedziny wytwórczości
c. ochrona rynku wewnętrznego przed konkurencją towarów importowanych – zasady merkantylizmu
d. rozpowszechnienie się manufaktur
e. utrzymywanie się stosunków feudalnych i zacofanego rolnictwa na północy kraju
2. Przemiany społeczne
a. powstanie „nowej szlachty” (gentry)
b. początek formowania się burżuazji
c. wykształcenie się silnej warstwy wolnych chłopów - yeomeni
d. pojawienie się licznej grupy wolnych pracowników najemnych
e. wzrost aktywności politycznej nowych warstw społecznych
f. słabnąca pozycja starej arystokracji rodowej, broniącej porządku feudalnego
3. Podziały wyznaniowe
a. anglikanizm – arystokracja rodowa i dwór królewski
b. purytanizm (angielska wersja kalwinizmu) – nowe warstwy społeczne
– prezbiterianie (umiarkowani)
– independenci (radykalni)
II. Początek konfliktu króla z parlamentem
1. Panowanie Jakuba I (1603-1625)
a. unia personalna Szkocji, Anglii, Walii i Irlandii
b. dążenie do ustanowienia rządów absolutnych w oparciu o szkocką i angielską arystokrację oraz kościół anglikański
c. lekceważenie Izby Gmin
2. Panowanie Karola I Stuarta (1625-1648)
a. nieudolna polityka zagraniczna
b. konflikt z parlamentem o podatki na interwencję we Francji w obronie hugenotów
– przedłożenie przez parlament Petycji o prawach
– rozwiązanie parlamentu – 1629 r.
c. okres tzw. jedenastoletniej tyranii – rządy króla bez parlamentu
III. Wojna domowa (1640-1649)
1. Wybuch wojny domowej
a. wybuch buntu poddanych w Szkocji
b. zwołanie parlamentu Karola I Stuarta (1640 r.) – Krótki Parlament (rozwiązany z powodu żądań posłów)
c. Długi Parlament (XI 1640-1653)
– doprowadzenie do usunięcia doradców królewskich (m.in. stracenie Strafforda)
– postanowienie, że parlament może się rozwiązać wyłącznie za własną zgodą
d. zaostrzenie się stosunków między królem a parlamentem
– ogłoszenie tzw. Wielkiej remonstrancji (Wielkie napomnienie) przez radykalną część Izby Gmin
– nieudana próba aresztowania purytańskiej opozycji
– ucieczka Karola I Stuarta z Londynu
e. wypowiedzenie wojny parlamentowi przez Karola I Stuarta (22 VIII 1642 r.)
2. Przebieg wojny domowej
a. rojaliści (zwolennicy króla –„kawalerowie”)
– arystokracja, wielcy właściciele ziemscy
– duchowieństwo anglikańskie
b. zwolennicy parlamentu („okrągłe głowy”)
– gentry, bogate mieszczaństwo, niezadowoleni chłopi
– utworzenie Armii Nowego Wzoru – Oliver Cromvell
c. bitwa pod Naseby – 1645 r.
– zwycięstwo Armii Nowego Wzoru
– ucieczka króla do Szkocji
– król więźniem parlamentu
IV. Ustanowienie republiki w Anglii
1. rozłam w parlamencie
a. prezbiterianie – dążyli do kompromisu z Karolem I Stuartem
b. independenci – domagali się osądzenia króla
2. Ucieczka Karola I Stuarta do Szkocji
3. Klęska Szkotów i rojalistów pod Preston (1648 r.)
4. Czystka w parlamencie
a. usunięcie z parlamentu i aresztowanie umiarkowanych posłów prezbiteriańskich
b. Parlament Kadłubowy – składał się z 50 oddanych Oliverowi Cromwellowi independentów
5. Egzekucja Karola I Stuarta
a. postawienie króla przed specjalnym trybunałem powołanym przez Parlament Kadłubowy
b. skazanie króla na śmierć i egzekucja – 30 I 1649 r.
c. ustanowienie republiki w Anglii – 1649 r.
d. pokonanie opozycji w Szkocji przez Armię Nowego Wzoru Oliviera Cromwella
e. wyeliminowanie lewellerów i diggerów
6. Uchwalenie Aktu nawigacyjnego – 1651 r.
a. import towarów do Anglii możliwy wyłącznie na okrętach angielskich
b. wybuch wojny z Holandią
7. Protektorat Cromwella – 1653 r.
a. rozwiązanie Parlamentu Kadłubowego
b. przyjęcie przez Olivera Cromwella tytułu lorda protektora
– dyktatura wojskowa
– ustanowienie zasady dziedziczenia urzędu lorda protektora (następcą Olivera miał być jego syn Ryszard)
V. Ustanowienie monarchii parlamentarnej w Anglii
1. Śmierć Oliviera Cromwella – 1658 r.
2. Odzyskanie korony przez Karola II Stuarta – 1660 r.
a. podział parlamentu
– torysi – uznanie nienaruszalności dziedzicznej władzy królewskiej
– wigowie – dążenie do przyznania parlamentowi prawa do zmian w zasadach sukcesji aż do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi włącznie
b. podpisanie przez Karola II Stuarta Habeas Corpus Act – ustawa gwarantująca każdej osobie nietykalność osobistą (1679 r.)
3. Panowanie Jakuba II
a. dążenia absolutystyczne
b. przygotowania Jakuba do walki z opozycją
4. Chwalebna rewolucja – 1688 r.
a. ofiarowanie tronu angielskiego przez wigów i torysów córce Jakuba II Marii Stuart
b. przekazanie korony mężowi Marii Stuart Wilhelmowi III Orańskiemu (namiestnik Republiki Zjednoczonych Prowincji) – 1689 r.
5. Podstawy prawne monarchii parlamentarnej w Anglii
a. zatwierdzenie przez Wilhelma III Orańskiego Ustawy o prawach
– ograniczał władzę królewską
– zwiększał uprawnienia parlamentu
b. wydanie Aktu tolerancyjnego
– wprowadzał swobodę wyznaniową
– dostęp do urzędów i rang oficerskich uzależniał jednak od przysięgi na anglikańskie wyznanie wiary
c. Akt o następstwie tronu – 1701 r.
– obowiązek kontrasygnaty dla aktów wydawanych przez króla
– zasada odpowiedzialności ministrów przed parlamentem
Pracuj ze źródłami
Konflikt króla z Długim Parlamentem
Wyrok śmierci na króla, 27 I 1649 r.
Rozpędzenie Długiego Parlamentu przez Cromwella
Instrument rządowy z 16 XII 1653
Krwawe porachunki restauracji według Dziennika Samuela Pepys’a