6. 1. Geneza społeczeństwa obywatelskiego

1. Społeczeństwo obywatelskie to zespół instytucji pozarządowych, związków zawodowych, stowarzyszeń i fundacji będących formą aktywności obywateli, podejmowanej niezależnie od państwa.

2. Filozoficzne podstawy społeczeństwa obywatelskiego.

a. w świetle poglądów Arystotelesa społeczeństwo obywatelskie jest wspólnotą polityczną, w której

– zadaniem państwa jest zapewnienie jednostce możliwości realizacji jej potrzeb

– wszyscy obywatele są zobowiązani do udziału w życiu politycznym, a celem

b. liberalna koncepcja społeczeństywa Johna Locke'a

– główne zadanie państwa polega na ochronie praw i wolności jednostki

– społeczeństwo tworzy wolną od wpływów państwa społeczność producentów i konsumentów

c. Georg Wilhelm Friedrich Hegel rozumiał społeczeństwo obywatelskie jako pośrednika pomiędzy państwem a jednostką

– jednostka kieruje się interesem zbiorowości

– obowiązek realizacji interesów społecznych należy do państwa

d. według Alexisa de Tocqueville'a społeczeństwo obywatelskie to inaczej relacje pomiędzy obywatelami

e. według Karola Marksa społeczeństwo obywatelskie ograniczało się do walki klas w ramach gospodarki rynkowej

f. według Ralpha Dahrendorfa społeczeństwo obywatelskie charakteryzuje się istnieniem niezależnych od państwa organizacji i instytucji, wyrażających wolę ludu

g. Victor Perez-Diaz

– społeczeństwo obywatelskie sensu strickto – organizacje społeczne, działające poza politycznymi strukturami państwa

– społeczeństwo obywatelskie sensu lorgo – cała sfera społeczna, składająca się z instytucji zarówno społecznych, jak i politycznych

3. Współczesne społeczeństwo obywatelskie

a. cechy charakterystyczne:

– jest w znacznym stopniu niezależne od państwa

– jest zdolne do obrony swoich interesów

– posiada zdolność wpływania na instytucje polityczne państwa

b. formy organizacyjne współczesnego społeczeństwa obywatelskiego:

– instytucje gospodarcze, których celem jest prywatny zysk (np. przedsiębiorstwa, banki)

– organizacje polityczne (np. partie polityczne)

– organizacje działające na rzecz racjonalnej debaty publicznej (np. media, ośrodki badawcze)

– organizacje, których celem jest wywieranie nacisku na ośrodki władzy (np. związki zawodowe, stowarzyszenia)

c. przejawy społeczeństwa obywatelskiego działającego w warunkach państw niedemokratycznych

– powstanie na Węgrzech (1956 r.)

– praska wiosna w Czechosłowacji (1968 r.)

– rewolucja czerwonych goździków w Portugalii (1974 r.)

4. Kształtowanie się społeczeństwa obywatelskiego w Polsce

a. duża rola Kościoła

b. strajk robotników w Poznaniu - czerwiec 1956 r.

c. protesty studentów i intelektualistów w marcu 1968 r.

d. protesty robotnicze na Wybrzeżu w 1970 r.

e. protesty robotnicze w Ursusie i Radomiu w 1976 r.

f. pierwsze organizacje społeczeństwa obywatelskiego w Polsce

– Komitet Obrony Robotników (KOR) – 1976 r.

– Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO) – 1977 r.

– Wolne Związki Zawodowe (WZZ) – 1978 t.

– Konfederacja Polski Niepodległej (KPN) – 1979 r.

– Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” (NSZZ „Solidarność”) – 1980 r.