Patent tolerancyjny Józefa II z 1781 r.
Przekonani z jednej strony o szkodliwości wszelkiego ucisku sumienia, a z drugiej o wielkich korzyściach płynących dla religii i państwa z tolerancji prawdziwie chrześcijańskiej, uczuliśmy się skłonni do zezwolenia wszędzie wyznawcom religii augsburskiej [luterańskiej] i helweckiej [kalwińskiej], a także greckiej dyzunickiej [prawosławnej], na odpowiadające ich religii prywatne jej wykonywanie, bez względu, czy one kiedykolwiek były używane i zaprowadzone. Jednak religia rzymsko-katolicka ma zachować przywilej publicznego odprawiania (…)
Zezwalamy w szczególności:
1. Poddanym niekatolickim, w miejscowościach, gdzie żyje 100 rodzin, chociażby tam nie było świątyni czy duszpasterza, a część tych rodzin mieszkała nawet w odległości paru godzin, wolno zbudować własny dom modlitwy ze szkołą; rodziny dalej mieszkające mogą wszakże uczęszczać jak często zechcą do najbliższego, jednakowoż w obrębie cesarsko-królewskich krajów dziedzicznych istniejącego domu modlitwy, a także ich krajowi duchowni odwiedzać mogą współwyznawców (…)
2. Pozostawia się im swobodę ustanawiania własnych nauczycieli, utrzymywanych przez gminy, jednakowoż tamtejsze nasze władze szkolne mają mieć nadzór nad metodą nauczania i porządkiem. Tak samo zezwalamy (…)
3. Niekatolickim mieszkańcom jakiejś miejscowości na wybór pastorów, o ile ich sami chcą utrzymywać i opłacać (…)
5. Niekatolicy mogą być w przyszłości dispensando [za dyspensą] dopuszczeni do nabywania domów i majątków, do praw obywatelskich i do godności akademickich i służby cywilnej, przy czym nie wolno ich, o ile sami nie zechcą, skłaniać do innej formuły przysięgi, prócz tej, jaka zgodna jest z zasadami ich religii, ani też do uczestniczenia w procesjach lub obrzędach, religii panującej. Tak samo przy wszelkich wyborach i nadawaniu należy jedynie brać dokładnie pod uwagę uczciwość i zdolności kandydatów i ich chrześcijański i moralny tryb życia, bez względu na wyznawaną przez nich religię, jak to codziennie bez żadnych utrudnień, a z wielkim pożytkiem dzieje się przy wojsku (…)
Paweł Cichoń, Michał Hładij, Dorota Malec, Jerzy Malec, Zdzisław Zarzycki, Historia administracji i myśli administracyjnej – wybór źródeł, red. J. Malec, Kraków 2006, str. 138-140
A. Rozstrzygnij, czy patent tolerancyjny Józefa II ustanawiał równouprawnienie wszystkich wyznań chrześcijańskich. Odpowiedź uzasadnij, powołując się na treść źródła.
B. Przedstaw źródła finansowania instytucji tworzonych przez wyznawców wyznań protestanckich.
C. Wyjaśnij, w jaki sposób Józef II rozstrzygnął kwestię dostępu do urzędów przedstawicieli wyznań protestanckich.
D. Na podstawie patentu tolerancyjnego Józefa II oraz testamentu politycznego Fryderyka II porównaj wprowadzoną przez nich politykę wyznaniową.