Opis gospodarki francuskiej z dziennika angielskiego ekonomisty, agronoma i podróżnika, A. Younga
18 maja. Jeżeli Francja nie ma dobrego rolnictwa do pokazania nam, to ma za to drogi (…) Cała droga z Samer jest zbudowana w podziwu godny sposób; jest to szeroka szosa, dla przeprowadzenia której zrównano pagórki do poziomu dolin. To wszystko napełniałoby mnie podziwem, gdybym nie znał wstrętnych powinności szarwarkowych (corvées), które każą mi litować się nad nieszczęśliwymi drobnymi rolnikami, z których wyciśnięto pracę, aby siłą stworzyć tę całą wspaniałość.
(…) Zwiedziłem manufakturę Van Robais, założoną przez Ludwika XIV, o której tyle mówił Voltaire i inni pisarze. Chciałem zasięgnąć jak najwięcej wiadomości o wełnie i materiałach sukiennych. W rozmowach z właścicielami manufaktury stwierdziłem, że interesują się oni polityką i z oburzeniem potępiają nowy układ handlowy z Anglią (…)
10 czerwca (…) W całym kraju córki i żony wieśniaków nie noszą ani obuwia, ani pończoch; rolnicy nie noszą przy pracy ani drewniaków, ani innego obuwia.
Jest to nędza, która podrywa podstawy dobrobytu narodu, szerokie bowiem spożycie ze strony biednych powoduje ważniejsze skutki niż spożycie ze strony bogatych, a zamożność narodu oparta jest przecież na obrotach i spożyciu (…)
Kobiety zbierające do fartuchów trawę dla swych krów to dalsza oznaka ubóstwa, co już zauważyłem po przybyciu do Calais (…)
14 października. Byłem w opactwie benedyktynów w Saint-Germain, by zobaczyć słupy z marmuru afrykańskiego itp. Jest to najbogatsze opactwo Francji: opat ma 300000 liwrów rocznego dochodu.
Tracę cierpliwość, gdy widzę dochody w ten sposób podzielone; odpowiada to duchowi wieku X, a nie XVIII. Jakie piękne gospodarstwo można by stworzyć przy pomocy takiego dochodu! Jakie buraki! Jaką kapustę! Jakie ziemniaki! Jaką lucernę! Jaką wełnę!
Czyż to wszystko musi być po to, aby jeden duchowny mógł obrastać w tłuszcz? ...
Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640-1870. Wybór tekstów źródłowych, pod red. Bronisława Krauzego, Warszawa 1951, str. 210-211
A. Wyjaśnij, czym były wspomniane w źródle manufaktury.
B. Oceń sytuację materialną chłopów.
C. Przedstaw stosunek autora do bogactwa benedyktynów w Saint-Germain.