Książę de Ligne o śmierci cesarza Józefa II
Nie ma go już, Pani, (...), tego władcy, który przynosił zaszczyt człowiekowi, tego człowieka, który przynosił największy zaszczyt władcom. (...) Józef II zmarł z tą samą niezłomnością, z jaką żył: równie metodycznie jak zaczynał tak i kończył. Określił dokładnie skład asysty, która miała towarzyszyć Najświętszemu Sakramentowi niesionemu do jego śmiertelnego łoża. Podniósł się, by sprawdzić, czy wszystko jest tak, jak zarządził. (...)
Nawiasem mówiąc, Pani, widziałem, jak odchodziło czterech wielkich władców i powiedziałbym, ku zawstydzeniu całej ludzkości, że opłakuje się ich nie dłużej niż rok; myśli się o nich z życzliwością przez pierwsze pół roku, krytykuje przez następne. (...) Ciekawscy, obojętni, niewdzięcznicy oraz intryganci zajmują się nowymi władcami. Dopiero za rok podróżnik powie: cóż za piękne budynki dla szkół, szpitali, więzień i zakładów wychowawczych! Właściciel manufaktury: ileż poparcia! Rolnik: on sam pracował! Heretyk: był naszym obrońcą. Kierownicy departamentów, szefowie biur powiedzą: był naszym najwyższym urzędnikiem i zarazem naszym nadzorcą; ministrowie: zabijał się dla państwa, którego, jak mówił, był pierwszym poddanym; chory powie: nieustannie nas odwiedzał; mieszczanin: upiększył nasze miasto placami i promenadami; wieśniak, sługa powiedzą: rozmawialiśmy z nim do woli; ojcowie rodzin: udzielał nam rad. (...) Tak więc, Pani, zabawiam Cię opowiadaniem o życiu cesarza, a miałem zamiar opisać tylko jego śmierć.
List księcia de Ligne do cesarzowej Rosji, Katarzyny II, Wiedeń 12 lutego 1790 r.
Tadeusz Cegielski, Katarzyna Zielińska, Dzieje nowożytne 1492-1815. Ćwiczenia źródłowe dla szkół średnich, t. 3, Warszawa 1999, str. 38-39
A. Oceń wiarygodność autora.
B. Rozstrzygnij, czy cytowany tekst jest paszkwilem, czy panegirykiem. Swoją odpowiedź uzasadnij, powołując się na treść źródła i definicje paszkwilu i panegiryku.
C. Porównaj oceny panowania Józefa II pióra księcia Ligne (list do Katarzyny II) i hrabiego Zinzendorfa (Confessions).