Odezwa Postępowej Młodzieży Szkół Średnich o rozpoczęciu strajku szkolnego. Warszawa, luty 1905 r.

Przez więzienne mury szkoły carskiej doszedł i do nas okrzyk ludu roboczego, z którym dziś łączą się wszystkie uczciwe elementy całego społeczeństwa – okrzyk walki z gniotącym nas caratem. Na silny i młody okrzyk, zwiastujący bliską już jutrzenkę wolności, nie możemy pozostać głusi. Już kilka szkół średnich w Warszawie i prawie wszystkie na prowincji zastrajkowały. W innych władza w obawie strajku sama przerwała zajęcia, ale tym nie uda się nas odwlec od czynu. Wszyscy przyłączymy się do strajku, niech będzie on powszechnym strajkiem szkół w całym kraju.

Niech wszyscy uczniowie i uczennice jednocześnie i solidarnie prze­rwą zajęcia w znienawidzonych szkołach, gdy tylko władza licząc na ochłodnięcie naszego zapału, otworzy je na nowo. Wszędzie wystawmy następujące żądania w zakresie szkolnictwa:

1) Unarodowienia szkół w Królestwie Polskim, obowiązkowym języ­kiem wykładowym ma być język polski. Każda inna narodowość po­winna mieć prawo zakładania szkół z własnym językiem wykładowym. Kierownikami i nauczycielami we wszystkich szkołach powinni być ludzie tej samej narodowości, co i uczniowie.

2) Zniesienie systemu policyjnego w szkołach. Powinien być znie­siony inspektorat i wszystko, co jest z nim związane: śledzenie, donosicielstwo i rewizje. Powinien być również zniesiony przymus religijny, kartki od spowiedzi, obowiązkowe uczęszczanie do kościoła i prześla­dowania za wolnomyślność.

3) Kontroli społeczeństwa nad szkołą. Winno być zniesione miano­wanie kierowników i nauczycieli w szkołach przez rząd i kontrola rządu nad ich działalnością. Powinny być natomiast ustanowione komitety obywatelskie, składające się z rodziców uczniów, które by wybierały kierowników i nauczycieli dla szkół i kontrolowały ich działalność.

4) Zniesienia wszelkich ograniczeń procentowych. Bez względu na wyznanie, narodowość i pochodzenie, wszyscy, którzy uczyć się chcą, winni mieć prawo wstępowania do wszystkich szkół.

5) Swobody stowarzyszania i zabierania głosu w swych sprawach. Powinno być dozwolone młodzieży zakładanie szkół i stowarzyszeń zaspokajających wszelkie kulturalne potrzeby, bez żadnego udziału i kontroli władz szkolnych. Powinno być zostawione młodzieży: zupełna wolność zwoływania zebrań i wieców i obradowania nad wszelkimi sprawami tyczącymi się życia młodzieży i zatargów młodzieży z władzą szkolną. Winna być raz na zawsze usunięta interwencja policji. Winna być zastrzeżona młodzieży zupełna swoboda przekonań.

6) Zniesienia w szkole prawnej różnicy między płciami. Koleżanki nasze powinny mieć prawo wstępowania do szkół wyższych na równi z młodzieżą męską i również korzystać z tych samych praw, co i młodzież męska.

7) Powszechnego obowiązku nauczania elementarnego. Po dojściu do oznaczonej liczby lat wszystkie dzieci bez różnicy narodowości, wyznania, pochodzenia i płci powinny obowiązkowo być oddane do szkół początkowych bezpłatnych, zakładanych, utrzymywanych i kon­trolowanych przez gminy wiejskie i miejskie.

8) Swobody zakładania szkół wszelkich typów. Niech nie rząd, ale społeczeństwo wyrokuje, jakie szkoły są mu potrzebne.

Powyższe żądania streszczają wszystkie nasze najżywotniejsze potrze­by. Nie ustępujmy od żadnego z nich. Precz z rządowym systemem szkolnym!

Młodzież Postępowa Szkół Średnich Królestwa Polskiego.

Za: Polska latach 1864-1918. Wybór teksów źródłowych do nauczania historii, pod red. Adama Galosa, Warszawa 1987, str. 171-172

A. Określ, jaki stosunek do strajków robotniczych miała Postępowa Młodzież Szkół Średnich.

B. Na podstawie tekstu źródłowego wymień występujące w Królestwie Polskim ograniczenia w dostępie do szkół.

C. Scharakteryzuj panujące w szkołach Królestwa Polskiego stosunki pomiędzy władzami szkolnymi a młodzieżą szkolną.

D. Omów zmiany w trybie powoływania i organizacji władz szkolnych oraz postulowanym wpływie czynnika społecznego na funkcjonowanie szkół.

E. Wyjaśnij, jakiej polityki narodowościowej i wyznaniowej domagała się Postępowa Młodzież Szkół Średnich.