27. 09. Rozwój gospodarczy ziem polskich w okresie rozbicia dzielnicowego

I. Uwarunkowania wzrostu aktywności gospodarczej

1. Zmiany w strukturze własności ziemi

a. rozwój wielkiej własności ziemskiej

b. rozpowszechnienie się immunitetu:

– ekonomicznego

– sądowego

2. Wzrost wydajności rolnictwa przyczynił się do wzmożonej akcji kolonizacyjnej

a. dążenie do zagospodarowania nieużytków

b. stworzenie dogodnych warunków dla nowych osadników

c. osadnictwo na prawach wolnych gości

3. Dążenie książąt dzielnicowych i możnowładców do zwiększenia swoich dochodów

II. Kolonizacja wiejska na prawie niemieckim w XIII i XIV w.

1. Lokacje wsi

a. umowa lokacyjna

b. zasadźca – osoba rekrutująca osadników na zlecenie pana feudalnego

c. osadnictwo na prawie niemieckim – organizowane według wzorów niemieckich

d. formy lokacji:

– na surowym korzeniu

– nadanie istniejącym osadom prawa niemieckiego

e. pozycja sołtysa we wsi

– otrzymywał największe gospodarstwo

– był zwolniony z powinności na rzecz pana feudalnego

– posiadał wyłączne prawo do posiadania stawu rybnego,  karczmy, jatki, młyna

– zatrzymywał dla siebie 1/6 czynszu w zamian za jego egzekwowanie od chłopów

– zatrzymywał dla siebie 1/3 kar sądowych

– przewodniczył samorządowi wiejskiemu

– przewodniczył ławie wiejskiej rozstrzygającej spory między mieszkańcami wsi

2. Uprawnienia osadników:

a. przydział ziemi – na ogół jeden łan (17-25 ha)

b. wolnizna –  kilkuletnie zwolnienie od świadczeń feudalnych

c. precyzyjnie określone powinności

d. samorząd

3. Powinności osadników

a. obowiązek uiszczania renty feudalnej na rzecz pana feudalnego w formie:

– czynszu – renta uiszczana w pieniądzu

– robocizny – tzw. pańszczyzna

– danina w naturze

b. powinności na rzecz monarchów w zakresie nieobjętym immunitetem

c. dziesięciny na rzecz Kościoła

III. Kolonizacja miejska na prawie niemieckim

1. Podgrodzia jako zalążki miast średniowiecznych

2. Lokacja miast na prawie niemieckim

a. magdeburskim

b. lubeckim

c. chełmińskim

3. Pierwsze lokacje miejskie na ziemiach polskich:

a. Złotoryja – 1211 r.

b. Lwówek Śląski – 1217 r.

c. w Wielkopolsce – Poznań – 1253 r.

d. w Małopolsce – Kraków – 1257 r.

4. Pozycja wójta w miastach – reprezentowali pana feudalnego

5. Dążenie mieszczan do uniezależnienia się – wykupywanie wójtostw

a. rada miejsca

b. burmistrz

IV. Znaczenie kolonizacji na prawie niemieckim

1. Rozpowszechnienie na ziemiach polskich nowoczesnych technik uprawy roli:

a. trójpolówki

b. żelaznych narzędzi

c. zwiększenia pogłowia zwierząt

2. Zmiana statusu prawnego mieszkańców wsi i miast:

a. uzyskanie wolności osobistej

b. prawo do dziedzicznego użytkowania ziemi i nieruchomości w miastach

c. stały czynsz

d. własne normy prawne regulujące życie mieszkańców - prawo miejskie

e. samorząd wiejski i miejski

f. autonomia sądownicza – ława wiejska i ława miejska

3. Upowszechnienie się gospodarki towarowo-pieniężnej

V. Kształtowanie się społeczeństwa stanowego na ziemiach polskich

1. Wykształcenie się stanu duchownego

a. pierwszy przywilej generalny dla duchowieństwa w Polsce – przywilej w Łęczycy

– znosił prawo martwej ręki

– ograniczał urzędnikom książęcym prawo żądania podwodów i żywności w czasie podróży

b. rozpoczęcie wdrażania przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Henryka Kietlicza reform gregoriańskich

– kanoniczny wybór biskupów

– wprowadzenie celibatu księży

– autonomiczne sądownictwo opierające się na prawie kanonicznym

c. zjazd książąt dzielnicowych w Borzykowej – 1210 r.

– przywilej gwarantujący szerokiimmunitet ekonomiczny i sądowy dla dóbr kościelnych

2. Początki stanu szlacheckiego

a. rozwój wielkiej i średniej własności ziemskiej

b. rozpowszechnienie się immunitetów ekonomicznych i sądowniczych podstawą emancypacji rycerstwa

c. powstawanie rodów heraldycznych – sztuczny związek pomiędzy rodzinami szlacheckimi używającymi wspólnego herbu i zawołania.

d. powstanie silnych więzi międzyregionalnych jako wynik walki rycerstwa o ujednolicenie praw na terenie całego kraju

3. Początki stanu mieszczańskiego

a. podstawą lokacje na prawie niemieckim

b. mieszczanie posiadali:

– samorząd

– wolność osobistą

– odrębne prawa i sądownictwo

c. brak przywilejów generalnych

4. Chłopi – upowszechnienie się prawa niemieckiego przyczyniło się do poprawy i ujednolicenia sytuacji ekonomicznej i prawnej chłopów

Opracowanie tematu: Przemiany gospodarcze i społeczne w Polsce w okresie rozbicia dzielnicowego

Galeria ilustracji: Przemiany społeczno-gospodarcze w Polsce w okresie rozbicia dzielnicowego