1. 10. Ekspansja turecka i Europa Wschodnia w XVI w.
I. Ekspansja turecka
1. Armia turecka
a. korpus janczarów
b. nowoczesna artyleria
c. rozbudowana flota wojenna
2. Podboje tureckie w drugiej połowie XV i na początku XVI w.
a. zdobycie Konstantynopola przez Turków – 1453 r.
b. zwycięstwo nad Persją
c. podboje w Afryce Północnej – podbój państwa mameluków
3. Turcja za panowania Sulejmana II Wspaniałego (1520-1566 r.)
a. odbudowa politycznej jedności świata islamu – podbój Azerbejdżanu, Iraku, Trypolitanii, Algierii i Tunezji
b. podbój Węgier
a. zdobycie Belgradu
b. bitwa pod Mohaczem – 1526 r.
– klęska wojsk węgierskich
– śmierć króla Ludwika Jagiellończyka
– wkroczenie wojsk tureckich do stolicy Węgier – Budy
– inkorporacja środkowej części Węgier z Budą i uzależnienie Księstwa Siedmiogrodu – 1541 r.
c. walki dominację w basenie Morza Śródziemnego
– zdobycie przez Turków wyspy Rodos (1522 r.)
– rozgromienie floty koalicji katolickiej pod Prevenzą (1538 r.) – dominacja Turcji na Morzu Śródziemnym
– nieudana próba zdobycia Malty
4. Walki o hegemonię w basenie Morza Śródziemnego w drugiej połowie XVI w.
a. zdobycie przez Turków Cypru
b. utworzenie przez Habsburgów, papieża i Wenecję Ligi Świętej – 1571 r.
c. bitwa pod Lepanto – 1571 r.
– klęska floty tureckiej
– zahamowanie ekspansji tureckiej
II. Państwo moskiewskie
1. Walka o uniezależnienie się od Złotej Ordy
2. Jednoczenie ziem ruskich przez władców Wielkiego Księstwa Moskiewskiego (1328-1480)
3. Państwo rosyjskie za panowania Iwana III Srogiego (1462-1505)
a. podbój księstwa jarosławskiego, księstwa rostowskiego, Tweru i Nowogrodu Wielkiego
b. małżeństwo z krewną cesarza bizantyjskiego
– Iwan III Srogi uznał się za spadkobiercę cesarstwa bizantyjskiego
– koncepcja „trzeciego Rzymu”
– przyjęcie tytułu cara i herbu bizantyjskiego
4. Organizacja państwa
a. wprowadzenie samodzierżawia – rządy absolutne
b. Stosunki społeczne w Rosji w XVI w.
– bojarzy – arystokracja
– dworianie – nowa szlachta
– chłopi – przypisani do zimie
– kniaziowie (książęta)
– bojarzy (szlachta)
d sobory ziemskie – parlamenty złożone z przedstawicieli bojarów, duchowieństwa prawosławnego i mieszczan
e. jednolity system podatkowy
5. Panowanie Iwana IV Groźnego (1547-1584)
a. reformy Iwana IV Groźnego
– odsunięcie od władzy Dumy bojarskiej i umocnienie samodzierżawia
– wzrost znaczenia dworiaństwa
– przyjęcie tytułu cara Wszechrusi
– zreformowanie armii – tworzenie tzw. pułków strzeleckich
– rozbudowa pirkazów
b. podział ziemi w państwie na dwie kategorie
– opriczninę – usunięto z niej bojarów, a ziemię oddano w zarząd opricznikom
– ziemszczyna (ziemie nadal pozostające w rękach bojarów) – obciążone wysokimi podatkami
c. udział w walce o panowanie nad Bałtykiem
– udział w pierwszej wojnie północnej (1563-1570)
– zajęcie Narwy i utworzenie żeglugi narewskiej
– zajęcie Połocka – 1563 r.
– pokój w Szczecinie – utrata przez Rosję wpływów nad Bałtykiem na rzecz Polski
III. Szwecja w XVI wieku
1. Unia kalmarska – sojusz Szwecji, Danii i Norwegii (1397 r.)
2. Walka Szwedów o uniezależnienie się od unii korzystnej głównie dla Dani
3. Wybuch antyduńskiego powstania w Szwecji
a. „sztokholmska krwawa łaźnia” – egzekucja ponad 100 szwedzkich przeciwników unii kalmarskiej
b. opanowanie przez powstańców Szwecji oraz Finlandii
c. koronacja Gustawa Erikssona Wazy na króla Szwecji – panował jako Gustaw I Waza – 1523 r.
4. Szwecja pod panowaniem Gustawa I Wazy
a. wprowadzenie monarchii dziedzicznej
b. ustanowienie Riksdagu jako przedstawicielstwa stanowego
c. sekularyzacja dóbr kościelnych
d. ustanowienie luteranizmu religią panującą
5. Ekspansja Szwecji w basenie Morza Bałtyckiego
a. udział w pierwszej wojnie północnej (1563-1570) – uzyskanie Estonii
b. walki z Danią i Moskwą za panowania Jana III