6. 1. Prawo i systemy prawne

I. Normy prawne

1. Norma prawna a przepis prawny

a. norma prawna – reguła postępowania ustanowiona przez kompetentne organy władzy państwowej

b. przepis prawny – jednostka redakcyjna aktu prawnego wyodrębniona w formie artykułu lub paragrafu

2. Budowa normy prawnej

a. hipoteza – określa warunki normy prawnej i jej adresata

b. dyspozycja – określa właściwy sposób zachowania się adresata w okolicznościach opisanych w hipotezie

c. sankcja – określa negatywne następstwa, zagrażające adresatowi w przypadku niestosowania się do dyspozycji

3. Rodzaje sankcji

a. karne – mają charakter represyjny

b. egzekucji – polegają na zmuszeniu adresata normy do zrealizowania pożądanego stanu rzeczy

c. nieważności

II. Systemy prawa

1. Pojęcie prawa naturalnego – zespół norm, które obowiązują całe społeczeństwo i władzę państwową bez względu na to, czy są one przez tą władzę ustanawiane i uznawane, czy nie

2. System prawa zwyczajowego – normy prawne wykształcone przez społeczeństwo w toku historii, wykonywane w przekonaniu, że są obowiązującym prawem

3. System prawa precedensowego – decyzje organów państwowych, które stały się obowiązującymi wzorcami rozstrzygania w podobnych sprawach

4. System prawa pozytywnego (stanowionego) – prawo stanowione przez upoważnione do tego organy państwowe

III. Gałęzie prawa

1. Podział gałęzi prawa

a. prawo prywatne

– prawo cywilne materialne

– prawo rodzinne i opiekuńcze

– prawo handlowe

– prawo prywatne międzynarodowe

b. prawo publiczne

– prawo konstytucyjne

– prawo administracyjne

– prawo karne

– prawo finansowe

– prawo międzynarodowe publiczne

– prawo gospodarcze publiczne

2. Prawo materialne i prawo formalne

a. prawo materialne – normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa oraz normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie

b. prawo formalne (proceduralne, procesowe) – zespół norm ustalających sposób wcielania w życie norm prawa materialnego

3. Prawo krajowe i miejscowe

a. prawo krajowe – ustanawiane jest przez organy władzy państwowej i obowiązuje na terenie całego kraju

b. prawo miejscowe – ustanawiane jest przez organy władzy lokalnej samorządowej lub organy administracji rządowej i obowiązuje na obszarze podlegającym ich władzy

2. Najważniejsze gałęzie prawa

a. prawo międzynarodowe publiczne

– reguluje stosunki między państwami i innymi podmiotami stosunków międzynarodowych

– podstawowym źródłem prawa są umowy międzynarodowe oraz zwyczaje międzynarodowe

b. prawo konstytucyjne

– obejmuje normy dotyczące ustroju państwowego, kompetencji organów władzy oraz praw obywateli

– podstawowym źródłem prawa są konstytucja oraz ustawy konstytucyjne

– normy konstytucyjne są zasadami całego prawa w państwie

c. prawo administracyjne

– reguluje organizację i funkcjonowanie organów administracji rządowej i samorządowej

– dzieli się na materialne, ustrojowe oraz prawo postępowania

– podstawowymi źródłami prawa są: kodeks postępowania administracyjnego oraz akty wydawane przez organy administracji

d. prawo karne

– określa reguły odpowiedzialności oraz sankcje za czyny zabronione

– dzieli się na materialne, procesowe i wykonawcze

– podstawowymi źródłami prawa są: kodeks karny, kodeks postępowania karnego oraz kodeks karny wykonawczy

e. prawo cywilne

– reguluje stosunki majątkowe i niektóre niemajątkowe między osobami fizycznymi i osobami prawnymi

– podstawowymi źródłami prawa cywilnego są kodeks cywilny oraz ustawy

f. prawo pracy

– reguluje stosunki między pracodawcami a pracownikami określając ich prawa, obowiązki oraz zasady zawierania umów o pracę

– podstawowym źródłem prawa pracy jest kodeks pracy

IV. Zasady prawa

1. Zasada hierarchiczności

– akty niższej rangi muszą być zgodne z aktami wyższej rangi

– akty niższego szczebla mogą być wydawane wyłącznie na podstawie upoważnienia udzielonego w akcie wyższego szczebla

– zmiana aktu prawnego może być dokonane wyłącznie przez wydanie nowego aktu tej samej mocy

2. Zasada spójności systemu prawnego – dążenie do likwidacji niezgodności

a. logicznych

b. prakseologicznych

3. Zasada zupełności systemu prawnego

a. system prawa powinien regulować wszystkie sprawy uznane za ważne

b. za lukę w pawie uznaje się niezamierzony przez ustawodawcę brak regulacji