4. 2. Parlament Rzeczypospolitej Polskiej
I. Władza ustawodawcza w Polsce
1. dwuizbowy parlament
a. sejm – 460 posłów
b. senat – 100 senatorów
c. kadencja obu izb parlamentu trwa cztery lata
d. skrócenie kadencji sejmu
– obowiązkowe w przypadku niezdolności do udzielenia wotum zaufania Radzie Ministrów
– nieobowiązkowe – w przypadku nieuchwalenia budżetu
e. wydłużenie kadencji sejmu – w związku z trwaniem stanu nadzwyczajnego
2. Wybory do sejmu i senatu
a. przebieg wyborów
– przebieg wyborów reguluje Konstytucja i Kodeks wyborczy z 5 stycznia 2011 r.
– wybory zarządza prezydent (nie później niż na 90 dni przed upływem kadencji obecnego parlamentu)
– wybory przeprowadza Państwowa Komisja Wyborcza
– Sąd Najwyższy uznaje ważność wyborów oraz rozpatruje protesty przeciwko ważności wyborów
b. konstytucyjne zasady prawa wyborczego:
– wybory do sejmu są powszechne, powszechne, bezpośrednie, tajne, równe i proporcjonalne
– wybory do senatu są powszechne, bezpośrednie i tajne
d. czynne prawo wyborcze (prawo głosowania) do sejmu i senatu przysługuje obywatelom polskim, którzy ukończyli 18 lat
e. bierne prawo wyborcze (prawo kandydowania)
– do sejmu posiada obywatel polski po ukończeniu 21 lat
– do senatu posiada obywatel polski po ukończeniu 30 lat
f. prawo zgłaszania list przysługuje komitetom tworzonym przez partie polityczne i obywateli
g. podział mandatów
– w podziale mandatów uczestniczą te komitety wyborcze, które przekroczyły próg wyborczy wynoszący: 5% głosów dla komitetu i 8 % głosów dla koalicji
– podział mandatów odbywa się według metody d’Hondta, która umacnia wyniki
3. Zgromadzenie Narodowe
a. Zgromadzenie Narodowe to organ konstytucyjny składający się z posłów i senatorów obradujących łącznie
b. kompetencje
– odbieranie przysięgi od prezydenta
– uznanie trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia – wymagana większość 2/3 ustawowej liczby członków
– postawienie prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu – na wniosek co najmniej 140 członków; wymagana większość 2/3 głosów
– wysłuchanie orędzia prezydenta
4. Posłowie i senatorowie
a. posłowie i senatorowie dysponują głosem wolnym
b. immunitet parlamentarny
– immunitet formalny – przywilej uniemożliwiający pociągnięcie parlamentarzysty do odpowiedzialności karnej w czasie pełnienia funkcji bez zgody sejmu
– immunitet materialny – przywilej zwalniający z odpowiedzialności za czyny związane z działalnością parlamentarną
c. posłowie i senatorowie mają prawo tworzenia klubów i kół parlamentarnych, zrzeszających przedstawicieli poszczególnych partii politycznych
II. Organizacja i funkcjonowanie sejmu i senatu
1. W Polsce obowiązuje permanentny tryb pracy sejmu i senatu
2. Organy sejmu i senatu
a. marszałek i wicemarszałkowie
– organizuje obrady sejmu/senatu i im przewodniczy
– ustala harmonogram prac
– reprezentuje izbę na zewnątrz
b. prezydium sejmu/senatu – tworzą je marszałek i wicemarszałkowie
– ustala harmonogram prac
– koordynuje prace komisji
– dokonuje wykładni regulaminu
c. konwent seniorów
– składa się z członków prezydium oraz z przewodniczących klubów i kół parlamentarnych
– opiniuje projekty planów prac i porządku obrad sejmu/senatu
d. komisje sejmowe – są organami, do których kompetencji należy rozpatrywanie spraw będących przedmiotem obrad sejmu, formułowanie opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady
– komisje stałe
– komisje nadzwyczajne
– komisje śledcze
3. Rodzaje większości podczas głosowań
a. większość zwykła – za więcej niż przeciw
b. większość bezwzględna – liczba głosów za jest większa niż suma głosów przeciwnych i wstrzymujących się
c. większość kwalifikowana – większość głosów większa od bezwzględnej wyrażona ułamkiem, np. 2/3, 3/5
d. kworum – minimalna liczba członków zgromadzenia, niezbędna do prowadzenia obrad lub podjęcia wiążących decyzji – w sejmie i senacie wynosi połowę ustawowej liczby posłów/senatorów
III. Funkcje parlamentu
1. Ustrojodawcza – polega na zmianie ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego poprze zmianę konstytucji
2. Ustawodawcza – polega na tworzeniu aktów prawnych rangi ustawowej – patrz: punkt IV. Proces ustawodawczy
3. Kreacyjna – przejawia się w wyborem innych organów państwowych
a. powołuje lub odwołuje Radę Ministrów
b. wybiera sędziów Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu
c. powoływanie na wniosek prezydenta prezesa Narodowego Banku Polskiego
d. powoływanie członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (2 członków sejm i 1 członka senat)
e. powoływanie Krajowej Rady Sądownictwa (4 sejm i 2 senat)
f. powoływanie członków Rady Polityki Pieniężnej (po 3 sejm i senat)
g. wyznacza pięciu członków Rady Instytutu Pamięci Narodowej, a na jej wniosek i za zgodą senatu – prezesa IPN
h. powoływanie jednoosobowych organów państwowych:
– prezesa Najwyższej Izby Kontroli
– Rzecznika Praw Obywatelskich
– Rzecznika Praw Dziecka
– Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
4. Funkcja kontrolna
a. wotum zaufania i konstruktywne wotum nieufności wobec Radu Ministrów
b. interpelacje i zapytania poselskie
c. kontrola wykonania przez rząd budżetu państwa poprzez wyrażenie absolutorium
d. kontrole wykonywane przez komisje sejmowe
1. wykonanie inicjatywy ustawodawczej, która przysługuje:
– posłowie (co najmniej 15)
– senat
– prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
– Rada Ministrów
– inicjatywa obywatelska – projekt złożony przez obywateli podpisany przez co najmniej 100 tys. osób
2. Rozpatrzenie projektu ustawy przez sejm
a. pierwsze czytanie odbywa się zwykle na forum komisji, a w ważnych sprawach na plenarnym posiedzeniu sejmu
– dotyczy głównych zasad projektu
– w jego rezultacie projekt może zostać odrzucony w całości bądź skierowany do dalszych prac w odpowiedniej komisji
b. drugie czytanie – odbywa się na posiedzeniu plenarnym sejmu
– sprawozdania komisji o projekcie ustawy
– szczegółowa debata oraz zgłaszanie wniosków i poprawek – projekt może zostać ponownie skierowany do komisji
c. trzecie czytanie
– odbywa się zaraz po drugim czytaniu lub po przedstawieniu przez komisję dodatkowego sprawozdania, jeśli był do niej ponownie skierowany
– głosowanie nad poprawkami – obowiązuje większość zwykłą przy kworum wynoszącym połowę ustawowej liczby posłów
– uchwalenie ustawy lub odrzucenie w całości jej projektu
d. uchwaloną ustawę marszałek sejmu przekazuje do senatu
2. Senat może:
a. przyjąć ustawę bez zmian
b. wprowadzić do jej tekstu poprawki
c. odrzucić w całości
3. W przypadku, gdy senat odrzucił ustawę lub zgłosił do niej poprawki, akt wraca do sejmu
a. sejm może ponownie przegłosować ustawę odrzuconą w całości przez senat większością bezwzględną przy kworum połowy ustawowej liczby posłów
b. sejm może odrzucić poprawki senatu większością bezwzględną przy kworum wynoszącym połowę ustawowej liczby posłów
c. w przypadku nieuzyskania wymaganej większości, ustawa otrzymuje brzmienie zgodne z poprawkami senatu
d. uchwaloną przez parlament ustawę marszałek sejmu przesyła do podpisu prezydentowi RP
4. Działania prezydenta wobec ustawy uchwalonej przez parlament
a. prezydent w ciągu 21 dni podpisuje ustawę i zarządza jej publikację w Dzienniku Ustaw RP
b. prezydent może odmówić podpisania ustawy i skierować ją do sejmu do ponownego rozpatrzenia – tzw. weto ustawodawcze
– sejm może ponownie uchwalić ustawę kwalifikowaną większością 3/5 głosów przy kworum co najmniej połowy ustawowej liczby posłów – w takim przypadku prezydent musi ustawę podpisać w ciągu 7 dni i zarządzić jej publikację
c. prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o sprawdzenie jej zgodności z Konstytucją
– jeśli Trybunał Konstytucyjny uznał, że ustawa jest zgodna z Konstytucją – prezydent musi ją podpisać
– jeżeli ustawa jest niezgodna z Konstytucją, prezydent odmawia jej podpisania.
– jeżeli niezgodne są tylko jej części, Prezydent RP podpisuje ją z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca Sejmowi w celu ich poprawy
5. Specyfika ustawy budżetowej
a. prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów
b. senat może zgłosić do ustawy budżetowej poprawki, ale nie może jej odrzucić w całości