4. 7. Samorząd terytorialny
I. Struktura samorządu terytorialnego w Polsce
1. Samorząd to forma organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, która może decydować o sprawach dla niej istotnych
2. Formy samorządu
a. samorząd terytorialny (powszechny)
b. samorząd specjalny
– samorządy gospodarcze
– samorządy gospodarcze
3. Struktura
a. w Polsce obowiązuje struktura trójstopniowa samorządu terytorialnego
– gmina
– powiat
– województwo
b. samorząd w Polsce nie jest hierarchiczny
– szczeble niższe samorządu nie podlegają szczeblom wyższym
– każdy szczebel samorządu terytorialnego ma odrębny zakres kompetencji
4. Typologia zadań samorządu terytorialnego
a. zadania własne
– polegają na zaspokajaniu potrzeb mieszkańców
– wykonywane są samodzielnie
– finansowane są z dochodów własnych
b. zadania zlecone
– zadania realizowane w imieniu administracji rządowej
– źródłem finansowania są najczęściej dotacje celowe
c. zadania powierzone
– wykonywane są na podstawie porozumień z innymi samorządami lub organami administracji rządowej
II. Organy samorządu terytorialnego
1. Samorząd gminny
a. organem stanowiącym jest rada gminy
– liczba radnych zależy od wielkości gminy i wynosi do 15 do 45 osób
– radni wyłaniani są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych
b. organem wykonawczym jest wójt/burmistrz/prezydent
– wybierani są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych
– czynne prawo wyborcze przysługuje mieszkańcom po ukończeniu 18 lat, a bierne po ukończeniu 25 lat
2. Samorząd powiatowy
a. organem stanowiącym jest rada powiatu (w powiecie grodzkim – rada miasta) – liczy od 15 do 29 osób
b. organem wykonawczym jest:
– starosta – wybierany przez radę powiatu
– zarząd powiatu – 3-5 osób wybieranych przez radę powiatu na wniosek starosty
3. Samorząd wojewódzki
a. organem stanowiącym jest sejmik województwa
b. organy wykonawcze:
– marszałek województwa – wybierany przez radę województwa
– zarząd województwa – 5 osób wybieranych przez radę województwa na wniosek marszałka
III. Budżet samorządów terytorialnych
1. Źródła dochodów samorządów
a. dochody własne np.:
– wpływy z podatków
– wpływy z opłat
– udział we wpływach z podatku PIT
– dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe
– dochody z majątku
– dochody z kar pieniężnych
b. subwencje – środki przekazywane z budżetu państwa
– subwencja ogólna – na dowolny cel
– subwencja oświatowa – na cele związane z oświatą
– subwencja wyrównawcza – przyznawana samorządom słabszym gospodarczo
– subwencja równoważąca – przyznawano gminom i powiatom – środki pochodzą z wpłat wnoszonych specjalnie na ten cel przez gminy najzamożniejsze
– subwencja regionalna – przyznawana najmniej zamożnym województwom ze środków wnoszonych przez województwa najzamożniejsze
c. dotacje celowe – środki pochodzące z budżetu państwa przeznaczone na określone cele
2. Procedura uchwalania budżetu
a. projekt budżetu przygotowują organy wykonawcze jednostki samorządu terytorialnego (j.s.t.)
b. budżet ustalany jest w formie uchwały budżetowej organu stanowiącego j.s.t.
c. za wykonanie budżetu odpowiada organ wykonawczy j.s.t.
d. ocena wykonania budżetu – absolutorium
IV. Nadzór nad samorządem terytorialnym
1. Nadzór nad samorządem terytorialnym sprawują:
a. premier i wojewodowie – w zakresie legalności działań
b. regionalne izby obrachunkowe – nadzór w zakresie spraw finansowych
2. Środki nadzoru nad samorządem
a. z poziomu władzy centralnej
– możliwość rozwiązania organu stanowiącego – dokonuje sejm na wniosek premiera
– możliwość odwołania organu wykonawczego – dokonuje premiera na wniosek wojewody
– zarząd komisaryczny – ustanawia premier na wniosek ministra do spraw administracji
b. nadzór wojewody
– wydawanie zarządzeń zastępczych
– stwierdzanie nieważności