4. 6. Organy kontroli państwowej, ochrony prawa i zaufania publicznego
I. Najwyższa Izba Kontroli (NIK)
1. Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej, która:
a. działa na zasadzie kolegialności – jej kierowniczym organem jest Kolegium Najwyższej Izby Kontroli
b. jest niezależna od administracji publicznej
c. podlega bezpośrednio sejmowi
– jest zobligowana do przeprowadzenia kontroli na zlecenie sejmu lub jego organów
– składania corocznego sprawozdania sejmowi ze swojej działalności i informacje o wynikach kontroli
– składa sejmowi analizę wykonania budżetu państwa
2. Organizacja Najwyższej Izby Kontroli
a. pracami Najwyższej Izby Kontroli kieruje prezes NIK-u
– jest wybierany przez sejm za zgodą senatu na 6-letnią kadencję
– prezesowi NIK-u przysługuje immunitet
b. struktura organizacyjna
– podział na departamentu ze względu na zakres spraw podlegających kontroli
– podział delegatury działające na terenie województw
3. Izba kontroluje:
a. działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych pod względem:
– legalności
– gospodarności
– rzetelności
– celowości
b. działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych pod względem:
– legalności
– gospodarności
– rzetelności
c. działalność niepublicznych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, jeżeli podejmą się one wykonywania zadań publicznych pod względem:
– rzetelności
– legalności
d. jednym z najważniejszych zadań NIK-u jest coroczna kontrola wykonania budżetu państwa
II. Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO)
1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest jednoosobowym konstytucyjnym organem kontrolnym, powołanym specjalnie i wyłącznie w celu strzeżenia praw i wolności obywatelskich określonych w konstytucji i innych aktach prawnych
2. Status prawny Rzecznika Praw Obywatelskich
– jest powoływany przez sejm za zgodą senatu na pięcioletnią kadencję
– odpowiada wyłącznie przed sejmem
– jest chroniony przez immunitet karny
– jest zobligowany do zachowania apolityczności – zakaz przynależności do partii politycznej i piastowania innego stanowiska z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej
3. Zadania i uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich
– RPO podejmuje działania na podstawie skargi lub z inicjatywy obywatelskiej
– RPO bada, czy na skutek działalności organów i instytucji państwa nie nastąpiło naruszenie praw obywatelskich
– w przypadku ich stwierdzenia zwraca się do właściwych organów państwowych z wnioskiem o podjęcie stosownych kroków
– RPO przedstawia sejmowi i senatowi doroczne sprawozdanie ze swej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela
III. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT)
1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest konstytucyjnym kolegialnym i pluralistycznym organem państwowym, stojącym na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji
2. KRRiT składa się z 5 członków wybieranych na sześcioletnią kadencję
– dwóch wybiera prezydent
– dwóch wybiera sejm
– jednego wybiera senat
3. Zadania KRRi T
a. udzielanie zezwoleń na działalność komercyjnych stacji radiowych i telewizyjnych
b. powoływanie rad nadzorczych w telewizji i radiofonii publicznej
c. rozdzielanie środków pochodzących z abonamentu radiowo-telewizyjnego
d. stanie na straży wolności słowa i prawa do informacji
e. Rada przedstawia Sejmowi, Senatowi i prezydentowi doroczne sprawozdanie ze swojej działalności oraz informacje o podstawowych problemach telewizji i radiofonii.
IV. Prokuratura
1. Prokuratura jest państwowym organem powołanym do strzeżenia praworządności oraz czuwania nad ściganiem przestępstw, jak również występowania z oskarżeniami przed sądami
2. Struktura organizacyjna prokuratury
a. Prokurator Generalny – Prokuratorem Generalnym jest minister sprawiedliwości
b. jednostki prokuratury powszechnej:
– prokuratura rejonowa
– prokuratura okręgowa
– prokuratura apelacyjna
– Prokuratura Krajowa
c. jednostki prokuratury wojskowej
– prokuratura garnizonowa
– prokuratura okręgowa
– Naczelna Prokuratura Wojskowa
V. Instytut Pamięci Narodowej (IPN)
1. Instytut Pamięci Narodowej jest instytucją naukowo-badawczą o uprawnieniach śledczych
2. Struktura IPN
a. prezes IPN – powoływany przez sejm za zgodą senatu na pięcioletnią kadencję
b. Rada IPN – składa się z dziewięciu członków wybieranych na 6-letnią kadencję (pięciu powołuje sejm, po dwóch senat i prezydent)
c. główne jednostki organizacyjne:
– Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
– Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów
– Biuro Edukacji Publicznej
– Biuro Lustracyjne
3. Procedura lustracyjna
a. lustracja – proces ujawniania faktu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne lub kandydujących do pełnienia tych funkcji.
b. wyrażenie zgody na kandydowanie lub objęcie funkcji publicznej zobowiązuje do złożenia oświadczenia lustracyjnego
c. oświadczenia lustracyjne są analizowane przez prokuratorów Biura Lustracyjnego
d. o prawdziwości oświadczenia lustracyjnego w pierwszej instancji orzeka sąd okręgowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której sprawa dotyczy, a w drugiej instancji sąd apelacyjny