4. 5. Sądy i trybunały
I. Konstytucyjne zasady działania sądów w Polsce
1. Zasada niezależności sądów
– są odrębną władzą państwową
– orzeczenia sądów nie mogą być zmieniane przez władzę wykonawczą i władzę ustawodawczą
2. Zasada niezawisłości sędziów
a. sędziowie podlegają tylko konstytucji i ustawom
b. sędziowie przy orzekaniu kierują się jedynie przepisami prawa i własnym sumieniem
c. sędziowie są wolni od nacisków
d. gwarancje niezawisłości sędziów:
– immunitet sędziowski – zakaz zatrzymania i aresztowania bez zgody właściwego sądu
– nieusuwalność z urzędu
– apolityczność – zakaz przynależności do partii politycznych i związków zawodowych
3. Zasada jednolitości sądów
– każdy sąd wydaje wyroki w imieniu Rzeczypospolitej
– na całym obszarze Rzeczypospolitej obowiązuje taka sama struktura sądów
4. Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego – od każdej sprawy rozpatrzonej w sądzie pierwszej instancji musi istnieć możliwość odwołania się do sądu drugiej instancji
5. Udział obywateli w rozpatrywaniu spraw – jest realizowany przez instytucję ławnika niezawodowego członka składu urzekającego
II. Sądownictwo w Polsce
1. Sąd Najwyższy
a. Sąd najwyższy to organ sądowy sprawujący nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych
b. skład:
– pierwszy prezes – mianowany przez prezydenta spośród kandydatów zgłoszonych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego
– prezesi pięciu izb Sądu Najwyższego – powołuje ich prezydent na wniosek pierwszego prezesa Sądu Najwyższego
– sędziowie Sądu Najwyższego – powoływani są przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa
c. Izby Sądu Najwyższego
– Izba Karna
– Izba Cywilna
– Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
– Izba Kontroli nadzwyczajnej i spraw publicznych
– Izba Dyscyplinarna
d. najważniejsze funkcje Sądu Najwyższego
– rozpoznawanie kasacji i skarg kasacyjnych wznoszonych od prawomocnych orzeczeń sądów odwoławczych
– interpretowanie przepisów prawnych
– udzielanie odpowiedzi na pytania prawne formułowane przez sądy
– opiniuje projekty aktów prawnych, dotyczących funkcjonowania sądów
– rozpatrywanie protestów wyborczych i stwierdzanie ważności
- wyborów do sejmu i senatu
- wyborów na prezydenta
- referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego
2. Sądy powszechne
a. rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych
b. hierarchia sądów powszechnych
– sądy rejonowe (przy sądach rejonowych funkcjonują sądy grodzkie, zajmujące się wykroczeniami)
– sądy okręgowe
– sądy apelacyjne
3. sądy administracyjne
a. zadania sądów administracyjnych:
– kontrola działania organów administracji publicznej
– rozstrzyganie sporów między organami samorządu a samorządem a jednostkami administracji państwowej
– rozstrzyganie sporów między obywatelami a jednostkami administracji
– orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego
b. sądy administracyjne są dwuinstancyjne
– Wojewódzki Sąd Administracyjny
– Naczelny Sąd Administracyjny
4. Sądy wojskowe
a. sądy wojskowe rozpatrują przestępstwa popełnione przez żołnierzy służby czynnej
b. sądy wojskowe są dwuinstancyjne
– wojskowe sądy garnizonowe
– wojskowe sądy okręgowe
5. Krajowa Rada Sądownictwa
a. KRS stoi na straży niezależności sądów i sędziów
b. najważniejsze zadania KRS
– rozpatrywanie kandydatur na sędziów i występowanie do prezydenta o powołanie sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych
– występowanie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją aktów prawnych dotyczących niezależności sędziów i sądów
– występowanie z wnioskiem o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów
– rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów stan spoczynku
c. skład:
– pierwszy prezes Sądu Najwyższego
– prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego
– minister sprawiedliwości
– osoba powołana przez prezydenta
– 15 członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego i innego rodzaju sądów
– 4 osoby wybrane przez parlament
III. Trybunały
1. Trybunał Konstytucyjny
a. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybieranych przez sejm na 9-letnią kadencję
b. organy Trybunału Konstytucyjnego
– prezesa Trybunału Konstytucyjnego – powoływany przez prezydenta
– Zgromadzenie Ogólne
c. Funkcje Trybunału Konstytucyjnego
– orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją na wniosek: prezydenta, marszałka sejmu, marszałka senatu, prezesa Rady Ministrów, co najmniej 50 posłów lub 30 senatorów, pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, Prokuratora Generalnego, prezesa Najwyższej Izby Kontroli i Rzecznika Praw Obywatelskich
– orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
– rozpatruje skargi konstytucyjne
– rozstrzyga spory konstytucyjne między centralnymi organami państwa
– orzeka o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta
2. Trybunał Stanu
a. Trybunał Stanu jest organem sądowym, który sądzi najwyższych urzędników państwowych
b. skład:
– przewodniczący – przewodniczącym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
– dwóch zastępców
– 16 członków wybieranych przez sejm na czas jego kadencji
c. Trybunał Stanu sądzi:
– prezydenta za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestępstwa pospolite
– członków Rady Ministrów za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem
– prezesów Narodowego Banku Polskiego, Najwyższej Izby Kontroli oraz członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji za naruszenie konstytucji i ustaw