Jednoczenie Kraju przez Kazimierza Odnowiciela
Ks. I, rozdz. 20: Po uwolnieniu i zdobyciu ojczyzny i po wyściganiu obcych ludów, nie mniejszy pozostał Kazimierzowi trud orężnego pokonania własnego ludu i swoich prawowitych poddanych. Był bowiem niejaki, Masław imieniem, cześnik jego ojca Mieszka i sługa; po tegoż śmierci uczynił się własną perswazją księciem mazowieckiego ludu i chorążym. W tym czasie bowiem było Mazowsze z powodu że – jak powiedziano – uciekali tamże przedtem Polacy, tak dalece ludnym, iż nie dość przestronne stały się pola dla rolników, pastwiska dla bydła, a ziemia dla mieszkańców. Stąd poszło, że Masław, zaufany w odwagę swego wojska, a nadto zaślepiony ambicją pełną zgubnej żądzy, próbował zuchwałą odwagą osiągać to, co mu się nie należało ani z prawa jakiegoś, ani z natury. Stąd też do tak hardej wzniósł się pychy, że odmówił posłuszeństwa Kazimierzowi, a nadto bronią i zasadzkami stawił mu opór. Lecz Kazimierz oburzony, że sługa ojca i jego własny siłą zatrzymuje Mazowsze i uważając że – gdyby się nie pomścił – groziłaby mu duża strata i niebezpieczeństwo, zebrał niewielką wprawdzie co do liczby garść wojowników, lecz zaprawioną w walkach, starł się z nim zbrojnie i zabiwszy Masława osiągnął zwycięstwo i pokój i zajął triumfalnie cały kraj. Wspominają, że urządzono tam ogromną rzeź Mazowszan i dotychczas wskazywane bywa miejsce walki i przepaścisty brzeg rzeki, sam też Kazimierz, osobiście siekąc mieczem, ogromnie się utrudził, ramiona, całą pierś i twarz zbroczywszy rozlaną krwią, i tak zapamiętale ścigał sam jeden uciekających wrogów, że byłby zapewne zginął, nie znajdując pomocy ze strony swoich; ale pewien [wojownik] nie ze szlachetnego rodu lecz z prostych żołnierzy szlachetnie pospieszył mu z pomocą, gdy ów już miał ginąć, co mu w przyszłości dobrze odpłacił Kazimierz, bo i miasto mu nadał i pod względem godności wyniósł go między dostojniejsze rycerstwo. W owym zaś starciu mieli Mazowszanie 30 sprawionych szyków, Kazimierz zaś posiadał zaledwie 3 pełne szyki wojowników, gdyż, jak powiedziano, cała Polska prawie pustką zalegała.
Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej (do połowy XV wieku), tom 1: Społeczeństwo i państwo polskie do połowy XIII wieku, opracowali G. Labuda i B. Miśkiewicz, Poznań 1966, str. 92-93
A. Na podstawie źródła oraz wiedzy pozaźródłowej wyjaśnij okoliczności zagarnięcia przez Masława Mazowsza.
B. Przedstaw działania Kazimierza na Mazowszu.
C. Oceń postawę Kazimierza podczas walk na Mazowszu.