Własność ziemi w Galicji

(…)

Pod względem rozległości i rozstrzelenia posiadłości ziemskich zachodzą w kraju znaczne różnice, czego główną przyczyną dawny stosunek pańszczyźniany. W Galicji dzielono grunta na dominikalne i rusty­kalne, czyli dworskie i włościańskie. Podział ten utrzymywał się w sta­tucie krajowym pod nazwami: wielka i mała posiadłość (…)

Z porównania różnych danych wypada, że wsi byłoby w całym kraju około 6300, a obszarów dworskich blisko 5000.

Dzieląc ilość morgów [mórg austriacki – ok. 0.58 ha] małej posiadłości przez ilość wsi, a ilość mor­gów wielkiej posiadłości przez ilość obszarów otrzymamy przeciętne liczby objętości gminy wiejskiej i obszaru dworskiego. Według tego zaj­muje w wielkim przecięciu jedna wieś 1192 morgów ziemi produktyw­nej, a jeden obszar 1176.

Według ostatniego spisu było w Galicji właścicieli ziemskich (mała i wielka posiadłość) 658 426, od czego odjąwszy liczbę obszarów dwor­skich otrzymamy liczbę właścicieli małych posiadłości (włościan i.cząst­kowych właścicieli byłych wsi szlacheckich) 653 637.

Jeden obszar dworski ma sto razy więcej ziemi produktywnej niż jeden właściciel tak zwanej małej posiadłości.

Owoż przeszło 3/4 pól ornych, łąk, ogrodów i pastwisk przypada na małą posiadłość nader rozdrobnioną, albowiem w wielkim przecięciu ma jeden włościanin, gospodarz pola ornego tylko siedem morgów, z których 3/4, i to nader licho uprawia. Fakt ten statystyczny tłumaczy nam nieznaczny w stosunku do ziemi urodzajnej w kraju wypłód zboża, a z nim drożyznę i grozę głodu decymującego [dziesiątkującego] ludność wiejską w latach nieurodzajnych. A przecież Galicja, ten kraj według pisarzy z czasów Rzeczypospolitej mlekiem i miodem płynący, jest do dziś dnia krajem jak podówczas przeważnie rolniczym, czego niezbitym dowodem znów fakt statystyczny, że 83,5% ludności, pod względem zatrudnień, zarobkowości i źródeł utrzymania specyfikowanej, żyje z zarobków przy rol­nictwie i z dochodów z rolnictwa. Gdzie na jednego robotnika żyjącego tylko z pracy na roli, bądź jako parobek stały, bądź jako najemnik za dziennym wynagrodzeniem, przypada trzy morgi pola ornego, nie bra­kowałoby rąk do pracy, gdyby nie mnóstwo okoliczności ekonomicz­nych i socjalnych, których wykazanie i ocenienie należy do statystyki rolnictwa. (…)

W. Rapacki, Ludność Galicji, Lwów 1874

Za: Polska w latach 1864-1914. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, pod red. Adama Galosa, Warszawa 1987, str. 84-86

A. Scharakteryzuj ustrój agrarny Galicji.

B. W jaki sposób, zdaniem autora, przedstawiona struktura własnościowa ziemi wpłwała na poziom życia Galicji.

C. Porównaj sposób zagospodarowania gruntów ornych przez wielką i małą własność rolną.