Fragment broszury Romana Dmowskiego „Myśli nowoczesnego Polaka”. 1903 r.

Przedmiotem tego patriotyzmu, albo ściślej mówiąc nacjonalizmu, nie jest pewien zbiór swobód, które dawnej ojczyzną nazywano, ale sam naród, jako żywy organizm spo­łeczny, mający swą, na podstawie rasowej i historycznej rozwiniętą odrębność duchową, swą kulturę, swe potrzeby i interesy. Polega to na przywiązaniu do tej narodowej indywi­dualności, do języka, kultury, tradycji, na odczuciu potrzeb narodu jako całości, na ze­spoleniu się z jego interesami. Jego rola nie kończy się z bliższą lub dalszą chwilą odzy­skania niepodległości – ta jest dla niego jedynie etapem, poza którym praca i walka trwa dalej, posiłkując się nowymi narzędziami, nową bronią. Jednostka tu nie występuje, jako walcząca o wolność jedynie – głównym jej celem jest rozszerzenie zakresu narodowego życia, pomnożenia materialnego i duchowego dobra narodu, zdobycie dla tej całości spo­łecznej, do której należy, możliwości wysokiego stanowiska w szeregu ludów.

W tym nowoczesnym pojmowaniu patriotyzmu zmienia się całkowicie stosunek jednostki do narodu. Polega on na ścisłym związku jednostki ze swym społeczeństwem, na traktowaniu wszystkich jego spraw i interesów, jako swoje, bez względu na to, czy osobiście są one nam bliskie, na odczuwaniu jego krzywd nie tylko tam, gdzie nam one osobiście dolegają. Patriotyzm ten nie tylko obowiązuje do określonego stanowiska względem rządów zaborczych, względem ciemięzców narodu, ale nakazuje bronić dobra narodowego od uszczerbku przeciw wszystkim, którzy na nie czynią zamachy; zajmuje odporne stanowisko względem uroszczeń ruskich lub litewskich, przeciwdziała usiłowa­niom rozkładowym żydowskim i tak dalej; zachowuje się wrogo względem kierunków, starających się interesom klasowym, kastowym, wyznaniowym dać przewagę nad naro­dowymi; równolegle zaś przejawiać się musi w pracy twórczej, podnoszącej wartość na­rodu na wszystkich polach, przede wszystkim w pracy około zdobycia nowych sił naro­dowych przez wciągnięcie w sferę narodowego życia tych warstw, które w nim dotych­czas udziału nie brały, około podniesienia wartości i wytwórczości narodu na polu eko­nomicznym, cywilizacyjnym, około pomnożenia sił jego umysłowych, podniesienia po­ziomu moralnego itd. Wnosi on ze sobą poniekąd nową etykę, obywatelskiego czynu, zwalczając wszystkie kierunki pseudoetyczne, polegające na negacji zła bez czynienia dobra, na doskonaleniu siebie w bezczynności, na uprawianiu łatwej moralności wzglę­dem dalekich, obcych narodów przy niemoralnym stanowisku względem własnego itd.

Za: Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku, t. II: Lata 1864-1918, wybór tekstów źródłowych A. Szwarc, R. Turkowski, Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku, Pułtusk 2000, str. 221-222

A. W oparciu o cytowany fragment „Myśli nowoczesnego Polaka” sformułuj definicję patriotyzmu.

B. Wyjaśnij czym powinna się charakteryzować postawa i na czym powinna polegać działalność patriotyczna.

C. Przedstaw miejsce i znaczenie walki o niepodległość w zaprezentowanej przez Romana Dmowskiego hierarchii wartości.

D. Przedstaw poglądy, które zdaniem Dmowskiego są sprzeczne z ideą nowoczesnego patriotyzmu.