4. 1. Początki panowania Zygmunta III Wazy. Wojny polsko-szwedzkie w pierwszej połowie XVII w.
I. Elekcja po śmierci Stefana Batorego
1. Kandydaci
a. Maksymilian Habsburg (brat cesarza Rudolfa II)
b. Zygmunt Waza (syn króla Szwecji Jana III i polskiej królewny Katarzyny Jagiellonki)
c. car Fiodor
2. Podwójna elekcja 1587 r.
– stronnictwo Jana Zamojskiego wybrało Zygmunta Wazę
– stronnictwo Andrzeja Zborowskiego – Maksymiliana II Habsburga
3. Nieudana próba zdobycia Krakowa przez wojska Maksymiliana II Habsburga
4. Obietnica Zygmunta Wazy przywrócenia Polsce Estonii (pacta conventa)
II. Trudny początek rządów Zygmunta III Wazy
1. Zaostrzenie sporu z Maksymilianem Habsburgiem
2. Bitwa pod Byczyną – 1588 r.
a. klęska i niewola Maksymiliana Habsburga
b. traktat bytomsko-będziński – Maksymilian zrzekł się pretensji do tronu polskiego
3. Przejście Jana Zamojskiego do antykrólewskiej opozycji – stronnictwo popularystów
4. Rokowania Zygmunta III Wazy w sprawie przekazania tronu polskiego Habsburgom
5. sejm inkwizycyjny – sąd nad królem w sprawie tajnych rokowań
III. Utrata tronu szwedzkiego przez Zygmunta III Wazę
1. Polsko-szwedzka unia personalna
a. elekcja na króla Polski – 1587 r.
b. objęcie tronu szwedzkiego przez Zygmunta Wazę po śmierci Jana III – 1594 r.
– po jego powrocie do Polski w Szwecji władzę miał sprawować jego stryj książę Karol IX Sudermański
– utworzenie się antykrólewskiej opozycji w Szwecji
2. Wyprawa zbrojna Zygmunta III Wazy do Szwecji w celu odzyskania władzy
a. klęska wojsk królewskich pod Linköping
b. detronizacja Zygmunta Wazy w Szwecji – 1599 r.
c. objęcie władzy w Szwecji przez Karola IX Sudermańskiego
IV. Początek wojny o Inflanty
1. Przyłączenie do Polski Estonii
2. Ofensywa szwedzka w Inflantach
a. opanowanie Inflant aż do Dźwiny
b. kontrofensywa Jana Zamojskiego i Jana Karola Chodkiewicza przywróciła Rzeczpospolitej utracone ziemie
c. oblężenie Rygi przez Szwedów
d. bitwa pod Kircholmem – zwycięstwo Jana Karola Chodkiewicza – 1605 r.
V. Rokosz Zebrzydowskiego (1606-1609)
1. Stronnictwa polityczne w Polsce
a. regaliści – akceptowali częściowe reformy
b. popularyści
– Jan Zamojski
– sprzeciwiali się reformom w Polsce
– krytykowali kontrreformacyjną działalność Zygmunta III Wazy
2. Królewski projekt reform przedłożony na sejmie w 1606 r.
– głosowanie większością głosów w sejmie
– stworzenia stałej armii
3. Rokosz Zebrzydowskiego (tzw. rokosz sandomierski) – 1606 r.
a. przywódcą Mikołaj Zebrzydowski
b. żądania rokoszan
– odstąpienie króla od reform
– zmniejszenie nacisku kontrreformacyjnego (postulat usunięcia jezuitów z dworu)
– brak projektu własnych reform
c. zwycięstwo wojsk królewskich w bitwie pod Guzowem – 1607 r.
d. ugoda rokoszan z królem
– amnestia dla rokoszan
– rezygnacja króla z reform
VI. Wznowienie wojen ze Szwecją
1. Zerwanie rozejmu przez Gustawa II Adolfa
a. zajęcie Parnawy i Rygi – 1621 r.
b. rozejm w Mitawie – 1622 r.
– utrata przez Polskę Inflant po Dźwinę warz z Rygą
2. Walka o ujście Wisły (1626-1629)
a. zajęcie przez wojska szwedzkie Prus Królewskich
b. blokada Gdańska przez flotę szwedzką
c. działania ofensywne wojsk polskich
– odzyskanie przez wojska hetmana Stanisława Koniecpolskiego Pucka
– zwycięstwo floty polskiej w bitwie pod Oliwą – 1627 r.
– zwycięstwo wojsk polskich pod Trzcianą – 1629 r.
d.rozejm w Starym Targu (Altmarku) – 1629 r.
– działania dyplomacji francuskiej dążącej do wciągnięcia Szwecji do wojny trzydziestoletniej
– Szwecja przejęła wszystkie porty z wyjątkiem Gdańska, Królewca i Pucka
– nałożenie na handel gdański cła na rzecz Szwecji
e. wykorzystanie przez Polskę zaangażowania Szwecji w wojnie trzydziestoletniej oraz śmierć Gustawa II Adolfa i doprowadziła do renegocjacji warunków rozejmu
f. rozejm w Sztumskiej Wsi – 1635 r.
– Polska odzyskała wszystkie straty poniesione w Starym Targu