6. 3. Prawo cywilne i rodzinne

I. Podstawowe pojęcia z zakresu prawa cywilnego

1. Podmioty prawa cywilnego

a. osoba fizyczna – określenie człowieka od momentu jego narodzenia do śmierci

b. osoba prawna – jednostka organizacyjna, która może występować jako samodzielny podmiot prawa

2. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

a. zdolność prawna

– każda osoba fizyczna jest podmiotem prawa

– zdolność prawna przysługuje od momentu urodzenia do śmierci

b. zdolność do czynności prawnych

– brak zdolności do czynności prawnych – dotyczy osób poniżej 13 roku życia oraz osób całkowicie ubezwłasnowolnionych

– ograniczona zdolność do czynności prawnych – osoby małoletnie po ukończeniu 13 lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione

– pełna zdolność do czynności prawnych – przysługuje po ukończeniu 18 roku życia oraz kobietom zamężnym po ukończeniu 16 roku życia

3. Odpowiedzialność cywilna

a. odpowiedzialność deliktowa – występuje, gdy szkoda powstała wskutek czynu niedozwolonego

b. odpowiedzialność kontraktowa – występuje w skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

II. Postępowanie cywilne

1. Postępowanie rozpoznawcze

a. procesowe

– inicjowane jest wniesieniem pozwu

– strony postępowania to powód i pozwany

– głównym etapem procesu jest rozprawa przed sądem

– materiał dowodowy przygotowują tylko strony procesu

– postępowanie kończy się orzeczeniem, które może mieć charakter wyroku, postanowienia lub zarządzenia

b. nieprocesowe

– inicjowane jest przez złożenie wniosku

– dotyczy spraw, które nie mają charakteru sporu – np. uznanie za zmarłego, ubezwłasnowolnienie, kuratela, opieka, przysposobienie, ogłoszenie testamentu, przyjęcie spadku

– orzeczenia sądu mają charakter postanowień

2. Postępowanie egzekucyjne – inicjowane jest złożeniem wniosku

3. Sprawy rozpatrywane w postępowaniu cywilnym

a. z zakresu prawa cywilnego (np. ubezwłasnowolnienie, sprawy spadkowe)

b. z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego (np. przysposobienie, separacja, unieważnienie małżeństwa)

c. wskazane przez ustawy oraz sprawy gospodarcze (np. z zakresu ochrony konkurencji)

d. z zakresu prawa pracy  i ubezpieczeń społecznych (np. przyznanie zasiłku, odszkodowania)

4. Orzeczenia sądowe – czynności procesowe o charakterze decyzyjnym

5. Środki odwoławcze

a. apelacja

– wnosi się do sądu odwoławczego za pośrednictwem sądu I instancji w terminie 14 dni od doręczenia orzeczenia

– sąd II instancji może apelację: oddalić, zmienić zaskarżone orzeczenie, uchylić orzeczenie i przekazać sprawę do sądu I instancji do ponownego rozpatrzenia

b. skarga kasacyjna

– skargę kasacyjną wnosi się do Sądu Najwyższego za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżane orzeczenie

– Sąd Najwyższy może skargę oddalić lub uwzględnić i skierować do ponownego rozpatrzenia

c. zażalenie – mogą dotyczyć decyzji odnoszących się do kwestii procesowych

II. Małżeństwo w świetle prawa

1. Małżeństwo jako instytucja prawna

a. małżeństwo to monogamiczny związek kobiety i mężczyzny, zawierany w sposób formalny

b. warunki zawarcia małżeństwa

– osiągnięcie pełnoletności (kobieta za zgodą sądu może zawrzeć małżeństwo po ukończeniu 16 roku życia)

– brak przeszkód takich jak: pokrewieństwo w linii prostej, rodzeństwo, spowinowacenie, przysposobienie, pozostawanie w innymi związku małżeńskim

c. związek małżeński może być zawarty przed

– kierownikiem urzędu stanu cywilnego

– kapłanem – tzw. ślub konkordatowy (duchowny jest zobowiązany do złożenia dokumentów w ciągu pięciu dni w urzędzie stanu cywilnego

– za granicą – przed konsulem

d. za moment zawarcia związku małżeńskiego jest uznawane złożenie oświadczeń o woli wstąpienia w związek małżeński

2. Najważniejsze skutki prawne zawarcia małżeństwa

a. powstanie ustawowej wspólności majątkowej (z wyjątkiem umowy majątkowej małżeńskiej - intercyzy)

b. powstanie zobowiązania do wzajemnej pomocy, wierności i współdziałania

c. solidarna odpowiedzialność za zaciągnięte zobowiązania

d. możliwość wzajemnej reprezentacji

e. prawo do ustawowego dziedziczenia po sobie

3. Ustanie małżeństwa

a. śmierć jednego ze współmałżonków

b. rozwód

c. separacja

d. unieważnienie małżeństwa – może nastąpić na skutek:

– ujawnienia przeszkód małżeńskich

– zaistnienia usterki w wyrażeniu woli o jego zawarciu

– wadliwości pełnomocnictwa do jego zawarcia

III. Relacje między rodzicami a dziećmi

1. Władza rodzicielska

a. władza rodzicielska to przysługujący rodzicom ogół praw i obowiązków wobec niepełnoletnich dzieci

– prawo do sprawowania opieki nad dzieckiem i jego majątkiem

– pełnieni przez rodziców roli przedstawicieli ustawowych dzieci

– dzieci są winne posłuszeństwo swoim rodzicom

– pozbawienie, zawieszenie i ograniczenie władzy rodzicielskiej

b. prawa dzieci

– prawo do opieki

– prawo do posiadania obywatelstwa

– prawo do nauki

– prawo do wypoczynku

– prawo do ochrony zdrowia

– prawo do wyrażenia swojej opinii – obowiązek wysłuchania przez organy władzy publicznej

c. obowiązki dzieci

– obowiązek partycypowania w kosztach utrzymania przez dzieci posiadające własne dochody

– obowiązek uczestniczenia w pracach domowych