6. 4. Prawo karne

I. Podstawowe pojęcia z zakresu prawa karnego

1. Czyn zabroniony to zachowanie człowieka, wypełniające ustawowe znamiona przestępstwa

2. Przestępstwo – zawiniony i społecznie niebezpieczny czyn, który w momencie jego popełnienia jest zabroniony przez prawo pod groźbą kary

3. Klasyfikacja przestępstw

a. ze względu na wysokość kary

– występek – czyn zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej 30 dni

– zbrodnia – czyn zagrożony karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności

b. ze względu na rodzaj winy

– umyślne

– nieumyślne

c. ze względu na sposób ścigania

– prywatnoskargowe – ścigane na wniosek

– publicznoskargowe – ścigane z urzędu

4. kontratypy – okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną

– niepoczytalność

– obrona konieczna

– stan wyższej konieczności

– rozkaz

– działanie w granicach uprawnienia

– eksperyment medyczny]

– karcenie małoletnich

5. Do odpowiedzialności karnej może zostać pociągnięta osoba, która popełniła czyn zabroniony wymieniony w Kodeksie karnym po ukończeniu 17 roku życia, a w wyjątkowych okolicznościach – po ukończeniu małoletni po ukończeniu 15 roku życia

II. Postępowanie karne

1. Naczelne zasady procesu karnego

a. zasada prawdy materialnej – obowiązek rekonstrukcji fragmentu przeszłości, w którym doszło do przestępstwa

b. zasada obiektywizmu – obowiązek zachowania bezstronnego stosunku sędziego do stron procesu

c. zasada domniemania niewinności – traktowanie oskarżonego jako niewinnego do czasu udowodnienia winy

d. zasada jawności

e. zasada równouprawnienia stron

f. zasada indywidualizacji

g. zasada in dubio – nakazuje interpretować wątpliwości na korzyść oskarżonego

2. Etapy procesu karnego

a. postępowanie przygotowawcze

– dochodzenie – prowadzone przez policję w spawach lżejszych

– śledztwo – prowadzone przez prokuraturę w sprawach cięższych

b. postępowanie główne

– złożenie aktu oskarżenia (wniosek o wszczęcie postępowania)

– sprawa główna – rozprawa toczy się przed sądem I instancji (w zależności od rangi sprawy – rejonowym lub okręgowym)

– wydanie wyroku

c. funkcje kary

– odstraszająca

– represyjna

– resocjalizacyjna

– izolacyjna

d. postępowanie apelacyjne – zostaje wszczęte na skutek wniesienia przez stronę środków odwoławczych

e. postępowanie wykonawcze – rozpoczyna się w chwili uprawomocnienia wyroku

f. oskarżyciel posiłkowy w postępowaniu karnym

– oskarżycielem posiłkowym może być pokrzywdzony

– jest pełnoprawną stroną procesową

– przysługuje mu prawo do składania wniosków dowodowych, uczestniczenia w całej rozprawie oraz złożenia apelacji

3. Środki odwoławcze

a. apelacja

– jest to odwołanie od wyroku nieprawomocnego

– toczy się przed sądem II instancji (okręgowym dla spraw rozpatrywanych w I instancji w sądzie rejonowym lub apelacyjnym dla spraw rozpatrywanych w I instancji w sądzie okręgowym) – dewolutywność

– wniesienie apelacji wstrzymuje wykonanie wyroku – suspensywność

e. kasacja

– może być wniesiona z powodu naruszenia prawa i procedur w czasie procesu w terminie do 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia (termin nie dotyczy kasacji nadzwyczajnej)

– kasacja jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym od wyroków sądu II instancji

– funkcję sądu kasacyjnego sprawuje Sąd Najwyższy

III. Prawa przysługujące uczestnikom procesu karnego

1. Możliwe role ofiary w postępowaniu karnym

a. oskarżyciel prywatny

b. oskarżyciel posiłkowy

– oskarżyciel posiłkowy uboczny

– oskarżyciel posiłkowy subsydiarny

c. powód cywilny

d. świadek

2. Sytuacja oskarżonego

a. prawa oskarżonego

– prawo do obrony

– prawo do składania wyjaśnień

– prawo do odmowy składania wyjaśnień

– prawo do zadawania pytań osobom przesłuchiwanym

– prawo inicjatywy dowodowej

– w przypadku aresztowania ma prawo do kontaktu z obrońcą

– zapoznania się z aktami sprawy

– złożenia apelacji

b. ograniczenia oskarżonego

– obowiązek stawiania się na każde wezwanie

– obowiązek powiadamiania o zmianie miejsca pobytu na czas dłuższy niż 7 dni

– ma obowiązek poddania się oględzinom zewnętrznym ciała oraz badaniom psychologicznymi psychiatrycznym

c. możliwe do zastosowania przez sąd środki przymusu wobec oskarżonego

– list gończy

– zatrzymanie

– dozór policyjny

– poręczenie

– tymczasowe aresztowanie

3. Sytuacja świadka w postępowaniu karnym

a. obowiązki

– obowiązek wstawienia się na wezwanie sądu

– obowiązek składania zeznań i mówienia prawdy

– obowiązek poddania się oględzinom i badaniom lekarskim

b. prawa świadka

– prawo do odmowy zeznań w przypadku, gdyby mogły go lub osoby bliskie narazić na hańbę

– prawo do odmowy zeznań w sprawach dotyczących osoby bliskiej