1. 2. Polskie tradycje demokratyczne
1. Demokracja szlachecka w Polsce
a. demokracja szlachecka to system ustrojowy Rzeczypospolitej, który gwarantował udział społeczeństwa w sprawowaniu władzy, ale ograniczał go do stanu szlacheckiego
b. podstawy prawne
– przywilej cerekwicko-nieszawski nadany w 1454 r. przez Kazimierza Jagiellończyka – uzależniał zwołanie pospolitego ruszenia i nakładanie nowych podatków od zgody szlachty
– uchwalona w 1505 r. przez sejm walny konstytucja Nihil novi – stanowiła, że każde nowe prawo może być ustanowione wyłącznie za zgodą sejmu
– artykuły henrykowskie z 1573 r. – jednolity dokument zawierający kluczowe zasady ustrojowe Rzeczypospolitej, np.:
obowiązek zwoływania sejmu do dwa lata
wybór króla podczas wolnej elekcji (elecio viritim)
zasada wypowiadania wojny i zawierania pokoju za zgodą senatu
zakaz nakładania nowych podatków bez zgody sejmu
prawo szlachty do wypowiadania posłuszeństwa królowi
c. sejm walny
– izba senatorska – składała się z najwyższych urzędników państwowych i dostojników Kościoła katolickiego
– izba poselska – składała się z posłów wybieranych przez sejmiki ziemskie (obowiązywała zasada jednomyślności – liberum veto)
2. Najstarsze polskie tradycje konstytucyjne
a. Konstytucja 3 maja 1791 r. - uchwalona przez Sejm Wielki (Sejm Czteroletni) za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego
b. konstytucja Księstwa Warszawskiego – nadana (oktrojowana) w 1807 r. przez Napoleona Bonapartego
c. konstytucja Królestwa Polskiego – nadana w 1815 r. przez cara Aleksandra I
c. po upadku powstania listopadowego została zastąpiona przez tzw. Statut Organiczny (1833 r.)
d. konstytucje Wolnego Miasta Krakowa
3. Konstytucje Odrodzonej Polski
a. mała konstytucja z 20 II 1919 r.
b. konstytucja marcowa z 17 III 1921 r. – konstytucja demokratyczna
c. konstytucja kwietniowa z 23 IV 1935 r.
– uchwalona w wyniku zmian politycznych po zamachu majowym Józefa Piłsudskiego (1926 r.)
– wprowadzała w Polsce system autorytarny (wzmacniała pozycję prezydenta)
4. Polskie konstytucje powojenne
a. Ustawa konstytucyjna o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej z 19 II 1947 r. – tzw. mała konstytucja
b. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 VII 1952 r. - tzw. konstytucja stalinowska
c. mała konstytucja z 1992 r. – likwidowała system komunistyczny i stanowiła podstawy budowy państwa demokratycznego
d. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.