8. 05. Europa Środkowa i Wschodnia w XV w.
I. Czechy za panowania Luksemburgów
1. Koronacja Jana Luksemburskiego (ur. 1296, 1311-1346 r.) na króla Czech – 1311 r. – początek dynastii Luksemburgów
2. Polityka Jana Luksemburskiego
a. zakończenie procesu hołdowania księstw śląskich
b. roszczeni do korony polskiej
c. zapewnienie tronu niemieckiego synowi Karolowi IV
3. Panowanie Karola IV (ur.1316 –29 XI 1378)
a. koronacje Karola IV
– 1346 r. – został królem rzymsko-niemieckim
– 1347 r. – został królem Czech
– 1355 – koronacja cesarska
b. utworzenie praskiej prowincji kościelnej
c. założenie uniwersytetu praskiego (pierwszy w Europie Środkowej) – 1348 r.
d. objęcie panowania w Marchii Brandenburskiej
II. Husytyzm
1. Wzrost popularności nowych nurtów religijnych w Pradze
a. devotio moderna
b. idee Johna Wiklefa
3. Nasilanie się konfliktu między Czechami a Niemcami
4. Działalność Jana Husa (1370-1415 r.)
a. kazania w kaplicy Betlejemskiej w Pradze
– występował przeciwko nadużyciom w Kościele
– domagał się prawa głoszenia Ewangelii przez świeckich
– domagał się komunii pod dwiema postaciami
– był propagatorem ubogiego Kościoła
b. podstępne uwięzienie Jana Husa na rozkaz Zygmunta Luksemburskiego na soborze w Konstancji i spalenie go na stosie za herezję – 1415 r.
5. Rozwój husytyzmu po śmierci Jana Husa
a. odłam umiarkowany husytyzmu – utrakwiści (kalikstyni)
b. odłam radykalny – taboryci
c. cztery artykuły praskie z 1420 r.:
– wolne głoszenie słowa Bożego
– komunia pod dwiema postaciami
– pozbawienie duchowieństwa władzy świeckiej i posiadłości
– karanie grzechów ciężkich przez władzę świecką
6. Wojny husyckie 1420-1533
a. zamieszki w Pradze w obronie uwięzionych husytów
b. odrzucenie przez Czechów kandydatury Zygmunta Luksemburskiego do tronu czeskiego po śmierci Wacława IV
– zorganizowanie prze Zygmunta Luksemburskiego krucjaty przeciwko husytom – 1420 r.
– koronacja Zygmunta Luksemburskiego na króla Czech
c. przebieg wojen husyckich
– sukcesy w walkach w wojskami Zygmunta Luksemburskiego wojsk taborytów pod dowództwem Jana Žižki
– detronizacja Zygmunta Luksemburskiego przez sejm czeski i oferta objęcia tronu czeskiego przez Władysława II Jagiełłę
– po śmierci Jana Žižki dowództwo nad wojskami taborytów objął Prokop Wielki – organizacja wspaniałych wypraw
– klęska taborytów w bitwie pod Lipanami – 1434 r.
d. kompaktaty praskie – 1436 r.
– ugoda między Zygmuntem Luksemburskim a utrakwistami
– uznanie Zygmunta Luksemburskiego za króla Czech w zamian za prawo do używania języka czeskiego w liturgii i komunię pod dwiema postaciami
III. Imperium osmańskie
1. Rozpad państwa Seldżuków w XIII w. na kilkanaście emiratów
2. Działalność Osmana I (ur. 1259, 1299-1326)
a. ogłosił się sułtanem
b. jednoczenie emiratów
c. ekspansja terytorialna
3. Reorganizacja armii – korpus janczarów
4. Stosunki państwa osmańskiego z Bizancjum
a. sojusz w pierwszej połowie XIV w.
b. aneksja ziem bizantyjskich przez Turków osmańskich
5. Zwycięstwo nad wojskami serbskimi na Kosowym Polu (1389 r.) i podbój Serbii i Bułgarii
6. Klęska zorganizowanej przez Zygmunta Luksemburskiego antytureckiej krucjaty w bitwie pod Nikopolis – 1396 r.
7. Klęska armii osmańskiej w bitwie z wojskami tatarskimi Timura Chromego pod Ankarą – 1402 r.
8. klęska armii węgierskiej w bitwie pod Warną – 1444 r. – śmierć króla Władysława Warneńczyka
9. Zdobycie przez wojska Mehmeda II Konstantynopola – 1453 r. – koniec cesarstwa bizantyjskiego
IV. Węgry w XV wieku
1. Po śmierci Ludwika Andegaweńskiego władzę objął Zygmunt Luksemburski (mąż córki Ludwik a Elżbiety)
2. Dwuletnie panowanie Albrechta II Habsburga (w latach 1437-1439)
3. Panowanie Władysława Warneńczyka – polsko-węgierska unia personalna (w latach 1440-1444)
a. zwycięstwo nad wojskami tureckimi w 1443 r. – Jan Hunyady
– rozejm na 10 lat
– Węgry odzyskały utracone wcześniej ziemie oraz odszkodowanie
b. zerwanie przez Władysława Warneńczyka rozejmu i wyprawa przeciw Turcji
– klęska pod Warną – 1444 r.
– śmierć króla
4. rządy na Węgrzech Macieja Korwina (1443-1490)
a. wybór na króla syna Jana Hunyadego Macieja Korwina na króla Węgier – 1458 r.
b. panowanie Macieja Korwina (1458-1490) okresem szczytowej potęgi Węgier
5. Panowanie Ludwika II Jagiellończyka (ur.1506, 1516-1526)
a. układ dynastyczny między Jagiellonami i Habsburgami w Wiedniu – 1515 r.
b. śmierć Ludwika II Jagiellończyka w bitwie pod Mohaczem – 1526 r.
V. Uniezależnienie się Rusi od Mongołów
1. Znaczenie Nowogrodu Wielkiego i Pskowa
2. Rządy książęce na Rusi z nadania chanów mongolskich
a. patriarchalny system władzy
b. ustanowienie przez chanów godności wielkiego księcia
3. Podboje księcia litewskiego Olgierda (ok. 1296-1377) – pokonał Tatarów pod Sinymi Wodami – 1362 r.
4. Zjednoczeniowa działalność książąt moskiewskich
a. zwycięstwo Dymitra Dońskiego (1350-1389 r.) nad wojskami tatarskimi Mamaja w bitwie na Kulikowym Polu – 1380 r.
b. zmuszenie książąt moskiewskich do uległości w następnych latach
5. Stopniowy rozpad Złotej Ordy
6. Podboje litewskie na Rusi
a. klęska wojsk Witolda w bitwie pod Worsklą – 1399 r.
b. podporządkowanie Księstwa Smoleńskiego
6. Wzrost znaczenia Moskwy za panowania Iwana III Srogiego (ur. 1440, 1462-1505)
Opracowanie tematu: Jagiellonowie wobec nowych perspektyw i zagrożeń
Galeria ilustracji: Jagiellonowie wobec nowych perspektyw i zagrożeń