8. 04. Kryzys schyłku średniowiecza
I. Kryzys społeczny i gospodarczy
1. Epidemia dżumy – „czarna śmierć” – (1347-1353)
a. objęła całą Europę Zachodnią
b. przyczyniła się do zmniejszenia zaludnienia od 1/3 do 1/2 populacji
2. Przyczyny kryzysu gospodarczego w XIII i XIV w.
a. oziębienie klimatu – tzw. „mała epoka lodowcowa”
b. kryzys demograficzny w wyniku „czarnej śmierci”
– wyludnienie wsi i miast
– pojawienie się tzw. pustek
c. pogromy żydów
3. Przejawy kryzysu gospodarczego
a. spadek cen produktów rolnych ziemi oraz dochodów z czynszów
b. zapaść finansów i bankowości
– spadek dochodów monarszych
– proceder „psucia monety”
– liczne bankructwa domów bankowych
c. załamanie się handlu dalekosiężnego
d. zamykanie się cechów w celu ograniczenia produkcji i konkurencji
– ograniczanie liczby warsztatów
– niedopuszczanie nowych ludzi do zawodu
– utrudnianie awansu czeladników na mistrzów cechowych
4. Próby przezwyciężenia kryzysu
a. przestawianie się na bardziej dochodowe uprawy przemysłowe i pogłębiająca się specjalizacja w rolnictwie
b. rozwój systemu nakładczego w mieście
5. Bunty społeczne spowodowane wzrostem wysokości podatków
a. bunt chłopski we Flandrii – 1323-1328
b. żakeria we Francji – 1358 r.
c. powstanie Wata Tylera w Anglii – 1381 r.
II. Kryzys w Kościele katolickim
1. Niewola awiniońska papieży
a. konflikt papieża Bonifacego VIII z Filipem IV Pięknym
– nałożenie przez króla podatku na kler i wstrzymanie opłat na rzecz kurii rzymskiej
– Bonifacy III dążył do narzucenia zwierzchności papieskiej władzy świeckiej
– zwycięstwo Filipa IV Pięknego dzięki poparciu Stanów Generalnych – 1302 r.
– Filip IV Piękny lansował hasło: „król cesarzem we własnym królestwie”
b. przeniesienie przez Klemensa V siedziby papieży do Awinionu 1309–77
– powodem niepokoje społeczne w Rzymie i dominacja podporządkowanych dworowi królewskiemu kardynałów francuskich
– uzależnienie papiestwa od monarchii francuskiej
c. przejawy kryzysu w Kościele
– fiskalizm kurii
– nepotyzm
– symonia
– zeświecczenie
2. Wielka schizma zachodnia (1378–1417 r.)
a. rozłam w Kościele
– przeniesienie przez Urbana VI stolicy papiestwa do Rzymu – 1378 r.
– kardynałowie francuscy dokonali wyboru Klemensa VII na papieża rezydującego w Awinionie
b. podział świata katolickiej Europy:
– funkcjonowały dwa kolegia kardynalskie i dwaj papieże: rzymski i awinioński
– podział Europy na dwie obediencje – posłuszeństwa
3. Ruch soborowy
a. sobór w Pizie – 1409 r.
– wyboru nowego papieża – Jana XIII nie uznali pozostali dwaj urzędujący papieże
– okres jednoczesnego pontyfikatu trzech papieży
b. sobór w Konstancji 1414-1418 r.
– przezwyciężenie kryzysu papiestwa
– wybór Marcina V jako jedynego papieża
– uznanie soboru powszechnego za najwyższą władzę ustanowioną przez Boga
c. spór o najwyższa władzę w Kościele
– koncyliaryści – zwolennicy wyższości soboru nad papieżem
– kurialiści – zwolennicy wyższości papieża nad soborem
– sobory w Bazylei, Ferrarze i Florencji
– ostatecznie przewagę zdobyli kurialiści
3. Ruchy reformatorskie w Kościele
a. nauki Jana Wiklefa (ok. 1330–1384)
– zwolennik augustiańskiej nauki o predestynacji i łasce
– uznawał wyłączną władzę króla we wszystkich kwestiach ziemskich
– domagał się od duchowieństwa życia w ubóstwie
– uznawał Biblię za jedyne źródło Objawienia
– negował spowiedź, kult świętych, kult relikwii i obrazów oraz celibat kleru
b. nauki Jana Husa (1370–1415 r.)
– domagał się prawa głoszenia Ewangelii przez świeckich
– domagał się komunii pod dwiema postaciami
– domagał się rezygnacji Kościoła z bogactw
Opracowanie tematu: Kryzys społeczny, gospodarczy i polityczny Europy Zachodniej w XIV w.
Galeria ilustracji: Kryzys społeczny, gospodarczy i polityczny Europy Zachodniej w XIV w.