2. 02. Gospodarka Rzeczypospolitej w XVI wieku

I. Gospodarka folwarczno-pańszczyźniana w Polsce

1. Proces przekształcania się gospodarki naturalnej w gospodarkę towarowo-pieniężną

2. Struktura wielkiej własności ziemskiej

a. działki kmiece

– stopniowe zamienianie renty pieniężnej (czynszu) na rentę odrobkową (pańszczyznę)

– stopniowy wzrost wymiaru pańszczyzny

– przywiązanie chłopa do ziemi – tzw. wtórne poddaństwo

b. folwark (rezerwa pańska)

– wzrost rentowności folwarków spowodowany wzrostem zapotrzebowania i wzrostem cen na zboża w Europie Zachodniej

– wzrost areału gruntów folwarcznych

c. metody powiększania folwarków

– zagospodarowywanie nieużytków

– włączanie do folwarków tzw. pustek (gospodarstw opuszczonych)

– włączanie gruntów wspólnych (gromadzkich)

– włączanie sołectw

– zakup ziemi

3. Podstawa prawna rozwoju folwarków pańszczyźnianych

a. statut warcki

– nadany przez Władysława Jagiełłę w 1423 r.

– pozwalał na przymusowe wykupienie przez szlachtę gospodarstwa „krnąbrnego i nieużytecznego” sołtysa

– ograniczał chłopom możliwość opuszczania wsi

– wprowadzał tzw. taksy wojewodzińskie – ustalane przez wojewodów ceny urzędowe produktów rzemieślniczych

b. przywilej piotrkowski

– nadany przez Jana Olbrachta w 1496 r.

– ograniczał możliwość opuszczania wsi przez chłopów do jednego rocznie

c. sejm w Toruniu i Bydgoszczy – 1520 r.

– ustalenie minimalnego wymiaru obowiązkowej pańszczyzny w wysokości 1 dnia w tygodniu z jednego łanu

4. Rodzaje folwarków pańszczyźnianych

a. ze względu na produkcję

– zbożowe

– zwierzęce

b. ze względu na odbiorcę

– autonomiczny – produkował na rynek wewnętrzny

– ekspansjonistyczny – produkował na eksport

5. Polska „spichlerzem Europy”

II. Gospodarka miejska Rzeczpospolitej

1. Słaby poziom urbanizacji w Polsce

a. rzadka sieć miast

b. niewielka liczba dużych i silnych ekonomicznie miast

c. największe miasta:

– Gdańsk

– Kraków

– Lwów

2. Organizacja produkcji w miastach

a. organizacja cechowa

– organizacja produkcji

– reglamentacja dostępu do zawodu

b. trudności w prowadzeniu działalności gospodarczej w miastach

– konkurencja towarów sprowadzanych przez szlachtę bez cła

– konkurencja produkcji pozacechowej – tzw. partacze

– dążenie do zapewnienia folwarkom samowystarczalności

3. Handel

a. handel lokalny

– cotygodniowe targi miejskie

– doroczne jarmarki

– trudności związane z brakiem ujednoliconego w skali kraju systemu ceł oraz systemu miar i wag

b. handel dalekosiężny

– eksport zboża, bydła, drewna, skór, futer, płótna lnianego i konopi

– import wyrobów przemysłowych i tekstylnych

4. Degradacja społeczno-gospodarcza mieszczaństwa

a. statuty piotrkowskie

– wydane przez Jana I Olbrachta  w 1496 r.

– zwalniały szlachtę z opłat celnych na towary własne i sól

– wprowadzały taksy wojewodzińskie na towary miejskie

– wprowadzały zakaz kupowania ziemi przez mieszczan

b. ograniczenie mieszczanom dostępu do urzędów świeckich i kościelnych – 1505 r.

c. sejm w Toruniu i Bydgoszczy – 1520 r.

– ograniczenie praw sądów miejskich w sprawach dotyczących przestępstwa popełnionego w mieście przez szlachcica

d. ustanowienie zasady pozbawiania szlachectwa za zajmowanie się handlem i rzemiosłem lub sprawowanie urzędu miejskiego