4. 5. Potop szwedzki
I. Geneza potopu szwedzkiego
1. Sytuacja wewnętrzna i międzynarodowa Rzeczpospolitej
a. osłabienia kraju na skutek powstania kozackiego
b. najazd Rosji na Rzeczpospolitą – opanowanie przez wojska moskiewskie wschodnich obszarów kraju
c. wzrost opozycji wewnętrznej spowodowany dążeniami Jana II Kazimierza Wazy do reform wewnętrznych państwa
d. proszwedzka polityka części opozycji antykrólewskiej
2. Polityka szwedzka Karola X Gustawa
a. dążenie do dominum Maris Baltici
b. problemy finansowe i plany ich rozwiązania poprzez zdobycie łupów
3. Roszczenia polskiej linii Wazów do korony szwedzkiej
4. Intrygi Hieronima Radziejowskiego
II. Przebieg działań wojennych w latach 1655-1656
1. Atak szwedzki na Polskę z dwóch kierunków:
a. z Pomorza Zachodniego
– kapitulacja wojsk polskich pod Ujściem (Krzysztof Opaliński)
b. z Inflant
– traktat litewsko-szwedzki w Kiejdanach – (Janusz Radziwiłł)
– oddanie Litwy pod protektorat Karola X Gustawa
– zerwanie unii lubelskiej przez Litwę
c. Jan II Kazimierz schronił się na Śląsku
d. kapitulacja wojsk hetmana Stanisława Potockiego
e. kapitulacja załogi Krakowa (Stefan Czarniecki)
f. skuteczna obrona Gdańska
2. Traktat Karola X Gustawa z elektorem brandenburskim i księciem pruskim – Fryderykiem Wilhelmem – Prusy Książęce lennem szwedzkim
3. Nasilenie się oporu przeciw panowaniu szwedzkiemu w Polsce
a. rabunkowa gospodarka wojsk szwedzkich
b. łamanie przez Szwedów praw szlacheckich i nieprzestrzeganie przez nich umów
c. rozwój ruchu partyzanckiego – wojna szarpana
4. Oblężenie przez wojska szwedzkie Jasnej Góry (18 XI-27 XII 1655 r.)
5. Konfederacja w Tyszowcach i Łańcucie i początek wojny podjazdowej
a. zwołanie pospolitego ruszenia
b. powrót Jana II Kazimierza do Polski
– śluby Jana II Kazimierza w katedrze lwowskiej
c. objęcie dowództwa nad wojskami polskimi przez regimentarza Stefana Czarnieckiego
– porażka wojska Stefana Czarnieckiego pod Gołębiem
– zwycięstwo pod Warką
6. Porażka wojsk polskich w trzydniowej bitwie pod Warszawą – Jan II Kazimierz (VII 1656 r.)
7. Przeniesienie działań zbrojnych do Prus Książęcych – hetman polny litewski Wincenty Gosiewski
a. zwycięstwo pod Prostkami
b. porażka pod Filipowem
III. Walka dyplomatyczna w okresie potopu szwedzkiego
1. polsko-rosyjski traktat wileński – 1656 r.
a. włączenie się Rosji do wojny ze Szwecją
b. obietnica tronu polskiego dla cara Aleksego na wypadek bezpotomnej śmierci Jana II Kazimierza
2. Traktat rozbiorowy w Radnot (1656 r.)
a. uczestnicy
– Szwecja
– Brandenburgia
– Kozacy
– Siedmiogród
b. najazd księcia Siedmiogrodu Jerzego II Rakoczego na Polskę
c. powstanie koalicji antyszwedzkiej
– Polska
– Dania
3. Układy welawsko-bydgoskie – 1657 r.
a. układ między Rzecząpospolitą a elektorem brandenburskim Fryderykiem Wilhelmem Hohenzollernem
b. Fryderyk Wilhelm Hohenzollern otrzymał pełną suwerenność w Prusach Książęcych
c. Fryderyk Wilhelm otrzymał w lenno okręg lęborsko-bytowski
4. Pokój w Oliwie – 1660 r.
a. Szwecja zachowuje większość Inflant
b. Polska odzyskała część Inflant z Dyneburgiem
c. potwierdzenie przez Polskę niezależności Prus Książęcych (zatwierdzenie traktatów welawsko-bydgoskich)
d. zrzeczenie się przez Jana II Kazimierza pretensji do tronu szwedzkiego
e. Szwecja zobowiązała się przestrzegać wolności handlu na Bałtyku